Page 174 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

bo‘lgan yillarda desuktiv terlovchi, qurg‘oqchil yillarda esa impermatsid
tipda joylashgan.

A.Sultonov (1979) Angren havzasi tog‘ jigarrang tuproqlari, qo‘riq
va lalmi to‘q tusli bo‘z tuproqlarining kimyoviy tarkibi, suv-fizik
xususiyatlari hamda suv tartibotini relef sharoitlariga bog‘liq ravishda

batafsil o‘rganib chiqdi. Suv tartiboti yil davomida o‘rganildi. Tuproq
namligi vegetatsiya davrida har dekadada bir marta, yilning boshqa
mavsumlarida esa har oyda bir marta 700-1000 sm gacha chuqurlikda

o‘rganildi. Izlanishlar natijasida muallif aniqlashicha, 200 sm chuqurlikdan
boshlab to‘q tusli bo‘z tuproqlar profilida etarlicha katta miqdorda suvda
eruvchan tuzlar mavjud bo‘lib, u mazkur tuproqlarning suv tartibotiga
muayyan darajada ta’sir ko‘rsatadi.

Tuproqning harorat tartibotiga sug‘orishning ta’siri to‘g‘risida ayrim
ma’lumotlar Paxtaoroldagi Bosh geofizik observatoriyasi ekspeditsiyasi
(1953) materiallarida keltiriladi.

Tog‘ zonasi tuproqlarining suv rejimi. Tog‘ zonasi tuproqlarining
rivojlanishi, ularning takomillashishi, tarqalishi, kimyoviy tarkibi, fizik-
kimyoviy xossalari va fizikaviy xususiyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar
adabiyotlarda kam yoritilgan. Tog‘ mintaqasi tuproqlarining suv rejimini

o‘rganish va uni asosli boshqarish katta ilmiy va ishlab chiqarish
ahamiyatiga ega. Tog‘ tuproqlarining suv rejimini o‘rganish hali chuqur
o‘rganish zarur bo‘lgan muammolarga kiradi.

O‘rmon tog‘ qo‘ng‘ir tuprog‘i va kashtan tuproqlarining suv rejimini
o‘rganish bo‘yicha olingan ma’lumotlarga ko‘ra, o‘rmon qo‘ng‘ir
tuproqlari tarqalgan erlarda yog‘ingarchilikning o‘rtacha yillik miqdori

800-1000 mm ga etadi. Bu vaqtda tuproq ancha chuqur (o‘rtacha 4 m
gacha) namlanadi.
Tuproqdagi nam o‘simliklarning vegetatsiya davrida qisman

sarflanadi. Bahorda tuproqning 0 - 2 m li qatlami 500 - 680 mm ga etadi,
lekin kuzga borib tuproqning 2 m li qatlamida 260-290 mm nam qoladi.
Suvning bir qismi tuproq qatlamlaridan siljib, pastlik joylarda er betiga
buloq bo‘lib chiqadi.

Kashtan tuproqli mintaqada ham yog‘in - sochin ko‘p bo‘ladi, bu
tuproqlar chuqur qatlamlargacha namlanadi.
Ya.Nosirov, E.Qarshiboevlarning “Novgarzon” meteostansiyasining

ma’lumotlariga qaraganda, 1969 yili kashtan tuproq zonasida yillik yog‘in
-sochin miqdori 1636 mm ga etgan. Bu esa o‘rtacha yillik yog‘in
miqdoridan ikki barobar ko‘pdir. Natijada tuproqning namlanish
chuqurligi 5-6 m dan ham oshgan. Odatda, bu zonada tuproqning

169