Page 215 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Xulosa qilib aytadigan bo‘lsa, Angren havzasida tarqalgan tog‘
jigarrang va to‘q tusli bo‘z tuproqlarning radiatsiya balansi va tuproqqa

tushayotgan issiqlik oqimining umumiy yig‘indisi, sutkalik o‘zgarishi va
maksimal qiymatga etish davri qiyalik ekspozitsiyasi va nishabligiga,
shuningdek, o‘simlik qoplamiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi.

Tog‘ jigarrang ishqorsizlangan tuproqlarning issiqlik rejimi.
I.Turapov, A.Sultanov (2012) larning tadqiqot natijalariga ko‘ra, tuproq
gruntlari haroratining sutkalik o‘rtacha qiymati vegetatsiya davrida keng

miqdorlarda o‘zgarib turadi (39-jadval, 32-rasm). Kuzatuv maydoni dengiz
sathidan 1850-1900 m balandlikda joylashgan bo‘lib, qiyalik nishabligi
0
30 S ga teng. O‘simlik qoplami qalin, yog‘ochsimon, butasimon, bir yillik
va ko‘p yillik o‘simliklardan tashkil topgan.

39-jadval
SHimoliy qiyalik tuproqlarida turli chuqurliklarda tuproq
haroratining o‘rtacha sutkalik miqdori, 1970 y

Chuqur- 25 May Iyun Iyul Avgust 15
lik, sm aprel 5 15 25 5 15 25 5 15 25 5 15 25 sentyabr

0 5,6 6,1 9,2 9,4 10,9 11,0 17,5 14,7 17,6 13,9 15,7 15,4 19,7 9,6
5 1,3 3,3 8,7 9,0 10,5 10,4 15,4 13,3 15,4 13,4 14,8 13,3 15,4 8,5
10 1,2 3,2 8,5 9,1 10,3 10,4 14,0 13,0 14,8 13,3 14,5 13,2 15,2 8,8
15 1,3 4,0 8,5 9,2 10,1 10,1 14,3 12,6 14,2 13,2 14,6 13,0 14,8 9,0
20 0,5 3,0 8,1 9,1 10,0 10,0 13,8 12,5 13,8 13,1 14,5 12,9 14,2 9,3
30 1,3 3,0 7,8 9,2 9,9 9,8 12,8 12,3 13,2 12,9 14,2 12,9 13,5 9,9
50 1,5 2,9 6,9 8,8 9,7 9,5 11,2 11,9 12,2 12,4 13,8 12,5 12,8 10,5
70 1,3 2,3 6,8 8,2 9,7 9,3 11,0 10,4 11,0 11,4 12,3 12,0 12,1 11,1
100 0,9 1,9 5,8 7,1 8,2 8,4 9,1 10,0 10,5 11,0 11,8 11,5 11,5 10,4
150 0,0 0,0 5,1 5,7 6,8 7,4 7,7 8,5 9,1 9,6 10,2 10,2 10,3 10,3
200 0,0 0,0 4,0 5,8 6,8 7,0 7,5 8,0 8,5 8,8 9,2 9,2 9,6 9,6

Aprel oyi oxiriga kelib, qor qoplamining erishi sovuq oqimning erkin

gravitatsion namlikka shimilishi natijasida tuproq gruntining 5-200 sm
0
qatlamida haroratning 0 dan 1,5 S oralig‘ida bo‘lishi kuzatildi. May
oyining boshiga kelib haroratning ko‘tarilishi kuzatiladi. Lekin, 150-200
0
sm chuqurlikda 0 S dan past harorat saqlanib qoladi. Keyinchalik
haroratning butun tuproq grunti bo‘ylab asta-sekin ko‘tarilishi kuzatildi.
32-rasmda keltirilgan aprel-sentyabr oylari oralig‘idagi issiqlik rejimining
qiymatiga oid ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, shimoliy qiyalikda erta

bahorda butun tuproq grunti past haroratlar davri bilan xarakterlanadi.
0
Tuproq yuzasidagi 5 S teng harorat aprel oyining o‘rtalariga kelib
kuzatiladi va may oyining oxiriga borib ushbu harorat tuproq gruntining

210