Page 239 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

VI-BOB. TUPROQNING ELEKTR O‘TKAZUVCHANLIGI

§6.1. Tuproqning elektr o‘tkazuvchanligi haqida tushuncha

Tuproqlarning elektr o‘tkazuvchanligi Ω deb tadqiq etilayotgan

tuproq uchastkasi (qismi)ning umumiy elektr qarshiligi R ga teskari
1
kattalikka aytiladi. Bu kattalik Ω = ga teng bo‘lib Om ga teskari birlikda
R
o‘lchanadi.
Tuproqlarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi σ deb tuproq qismi
uzunlik birligi (l = 1) ning va tuproq kesimining birlik yuzasi (S = 1) ning

1
qarshiligi ρ ga teskari kattalikka aytiladi, ya’ni σ  ga teng bo‘ladi.

l
1
Bizga ma’lum bo‘lgan R   va σ  ifodalardan σ = l ifodani
S  RS
topamiz.

–1
–1
SI tizimida σ qiymati om ·m bilan o‘lchanadi, biroq quyidagi
o‘lchov birliklaridan ham foydalaniladi:
–1
–1
a) om ·sm ga teng bo‘lgan fizik birlik va
b) om ·m·mm ga teng bo‘lgan texnik birlik.
–1
–2
Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikning (quyida elektr
o‘tkazuvchanlik deb nomlanadi) mohiyati shundaki, tuproqning tok
3
o‘tkazuvchanligini tavsiflovchi qiymat, 1 sm tuproqning yoki 1 m
2
uzunlikdagi tuproq bo‘lagi va 1 mm ko‘ndalang kesimi yuzasining teskari
qarshiligiga tengdir. Texnik va fizik birlik bilan solishtirma elektr
4
o‘tkazuvchanlik o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik mavjud: bir texnik birlik σ=10
fizik birlikka teng.
Tuproqlarning elektr o‘tkazuvchanligi tuproqning murakkab va juda
ham o‘zgaruvchan xususiyatlaridan hisoblanadi. Uning qiymati ko‘pgina

omillar majmui, ya’ni namlik, zichlik, harorat, tuproqning kimyoviy-
mineralogik tarkibi, mexanik tarkibi, strukturasi va ayniqsa, tuproq
eritmasining xossasi va harakteriga bog‘liqdir. SHu boisdan, tuproqning

elektr o‘tkazuvchanligi yoki solishtirma qarshiligi tuproqning boshqa
xossalariga nisbatan keng miqdorlarda o‘zgarib turadi. Agar tuproq
zichligi turli tuproq tiplarida 2-3 marta, issiqlik o‘tkazuvchanligi 5-10
marta, tovush to‘lqinlarining tarqalish tezligi 10-12 marta o‘zgarsa,

tuproqning elektr o‘tkazuvchanligi esa turli tuproq tiplari va bir xil tipdagi
tuproq uchun ham uning holatiga bog‘liq holda million va o‘n million
martagacha o‘zgarishi mumkin.

234