Page 244 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

σ(t) o‘rta va yuqori chastotalarda bir xildagi tavsifga ega hisoblanadi.
Shuningdek, tuproqning zichlashish darajasi ham σ(t) ko‘rinishdagi

funksional bog‘liqlikka sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi. Zichlashish omili
chastota omili singari σ ning faqat mutloq qiymatlarigagina ta’sir qilishi
qayd qilinadi. Ushbu ko‘rinishda, nisbatan yuqori zichlashish sharoitlarida

σ qiymati o‘rta radiochastotalarga nisbatan yuqori radiochastotalar
sharoitida past bo‘lishi kuzatiladi.
Haroratning ortishi bilan σ qiymatining ortishi ko‘rinishi

ifodalanuvchi haroratning ta’siri shu bilan tushintiriladiki, bunda t qiymati
ortishi bilan σ0 qiymati ortishi kuzatiladi, shuningdek σr qiymati ham asta –
sekin ortishi relaksatsiya vaqti kamayishi kuzatiladi. σd qiymatining
kamligi sababli hisoblanishlarda uni hisobga olmaslik mumkin.

§ 6.3. Tuproq zarrachalarining shakli, umumiy g‘ovakligi va elektr
o‘tkazuvchanlik o‘rtasidagi bog‘liqliklar

Kukunsimon materiallarning, jumladan ushbu ko‘rinishdagi
tuproqlarning elektr o‘tkazuvchanlik qiymatini hisoblashda ko‘p sonli
amalga oshirilgan tadqiqot natijalari asosida ilgari surilgan g‘oyalar

fiziklar – Maksvell va Relelarga tegishlidir (1873, 1892).
Maksvell tomonidan uzluksiz muhitning elektr maydoni ko‘rib
chiqilgan bo‘lib, unda turli xil elektr ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan sferik

zarrachalar joylashganligi keltiriladi, ushbu zarrachalar o‘zaro bog‘liq
bo‘lgan holatda xususiy maydonni yuzaga keltiradi. Bu ko‘rinishdagi
tizimda umumiy maydon hisoblanishi σ0 uzluksiz muhit, kiritma

materiallar – σi, shuningdek muhitning foiz tarkibiy ulushi hajmi (V0) yoki
zarrachalarning foiz tarkibiy ulushi hajmi (Vi) orqali elektr o‘tkazuvchanlik
umumiy elektr qarshiligi bilan ifodalanishini belgilovchi formulani olish

imkonini beradi (V = Vi + V0 = 100%).
Ikki faza tizim (kubsimon, tetraedrik va boshqalar) strukturasi
ma’lum bir modellaridan kelib chiqqan holatda va Rele u yoki bu tizimlar
zarrachalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish sxemasidan kelib chiqib,

berilgan potensial gradienti qiymatida elektr tokining kelib chiqish
yo‘llarini ko‘rib chiqqan. Shuningdek, u σ = f (σ0, σi, Vi) tipidagi
formulalarni keltirib chiqargan.

Navbatdagi bosqichda ushbu formulalar ko‘p martalab
takomillashtirilgan, alohida qismlari bo‘yicha rivojlantirilgan va natijada
sementlar, betonlar kabi turli xildagi ikki fazali aniq bir ob’ektlar,
jumladan quruq holatdagi tuproqqa oid etarlicha darajada boy adabiyotlar

239