Page 246 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

L = 3 1 , L = 5   2 , L =   2 2 .
1
1
2   2 ( 3    2 ) 3 1
1
1
Yuqorida ayrim muhitlar tarkibini to‘ldiruvchi sferik shakldagi
zarrachalar uchun keltirilgan barcha formulalarni solishtirish orqali
ko‘rsatilishicha:
a) σi/σ0 qiymatlar o‘rtasidagi farqlanishlar kamligi turli xil formulalar

bo‘yicha hisoblangan natijalar bilan yaxshi holatda mos kelishga olib
keladi;
b) kiritmalarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik qiymatlari

nisbatan kichik bo‘lishi σ va Vi o‘rtasidagi chiziqli bog‘lanishlarni beradi,
aralashmalarning katta foiz ulushlarda mavjudligi esa σ = f (Vi) chiziqli
tarzdagi bog‘lanishini keltirib chiqaradi;
v) barcha holatlarda aralashmalarning σ qiymati kiritmalarning

hajmiy miqdori ortishi bilan pasayib borishi qayd qilinadi, bunda
kiritmalarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi qiymati asosiy
massaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi qiymatidan sezilarli

darajada ortgan holatlarda (kiritmalarning ayniqsa kichik foiz tarkibi
kuzatilgan holatlarda) aralashmaning σ qiymati keskin tarzda pasayishi
qayd qilinadi. Turli xil formulalar bo‘yicha olingan ma’lumotlar
o‘rtasidagi shu qadar keskin farqlanishlar ularga chegaraviy tarzda

munosabatda bo‘lishga majbur qiladi, formulalar ichidan faqat eng
yaxshisini tanlab olish esa faqat tajriba yo‘li bilan tekshirish usulida
amalga oshirilishi mumkin.

Rele (1892) tomonidan quyidagi formula keltiriladi:
 
 

σ = σ0 1  2V i 
   0 3S   0 4 2   0 8 
2
 V i  4 4 V i 7S V i ... 
  i  0   i  0 4  i  0 

Bu erda, S4 – yig‘ilish darajasi funksiyasini ifodalaydi:

–4
S4 = ∑ (m' + im) ; m', m = 0, ±1, ±2, …

4
Navbatdagi izlanishlar davomida Rele koeffitsent 2 S 4 2 / = 0,3058 ga
tengligini topgan. Formula turli xilda yig‘ilgan ko‘rinishdagi sferik
shakldagi zarrachalar uchun ko‘rib chiqilgan. Bunda g‘ovak tuzilishga ega
bo‘lgan kubsimon tizimlar uchun S4 qiymati 3,11 ga tengligi, kubsimon

markazlashgan tizimlar uchun – 3,1 ga tengligi va zich holatdagi tetraedrik
tizim uchun 7,51 ga tengligi hisoblangan. Bu holatda Maksvell va Rele
tomonidan ilgari surilgan nazariyaga qo‘shilish mumkin. Defriz tomonidan

241