Page 241 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

So‘nggi keltirilgan holatni izohlashda klassik elektron nazariyaga
binoan, solishtirma qarshilik ρ bilan bir tomondan, elektronlarning zaryadi

e, massasi m, erkin harakatlanish uzunligi le, konsentratsiyasi n va issiqlik
tezligi v bilan ikkinchi tomondan quyidagi ko‘rinishdagi bog‘lanishlar
mavjudligi tasdiqlangan:

2 mv
ρ =
ne 2 l e
Tuproq eritmasida oddiy elektrolit qo‘yidagicha munosabatda

bo‘ladi:
1
ρ =
 zc k (u   u  )

bu erda,
α – elektrolitik dissotsiatsiyalanish koeffitsenti;

sk – eritma konsentratsiyasi;
z – ionlar valentligi;
u+ va u– – musbat va manfiy zaryadli ionlarning harakatchanligi,
ya’ni E = 1 qiymatidagi kuchlanishga ega elektr maydonidagi ionlarning

tezligini (masalan, 1 v/sek) aks ettiradi.
Dielektriklar uchun σ qiymati rasmiy holatda elektrolitlar uchun aks
ettirilgan tenglama bilan ifodalanishi mumkin, biroq zaryadlarning

(elektronlar va bo‘shliqlar) harakatlanishi butunlay boshqacha mexanizm
asosida amalga oshadi va bu holat zaryad manbasining qo‘zg‘alishiga va
ularning tashqi sharoit ta’siri (nurlanish va asosan harorat) ostida to‘liq

holatdagi valent zonadan o‘tkazuvchan zonaga sakrashlari amalga oshishi
bilan bog‘liq hisoblanadi. Ma’lumki, bunda zaryad manbai orqali
egallanuvchi ta’qiqlangan zona katta hisoblanadi va uning qiymati yuzlab

kT qiymat orqali o‘lchanadi (bu erda k – Bolsman doimiysi, T – mutloq
harorat qiymatini ifodalaydi).
Tuproq eritmasining muhim ahamiyatlaridan biri, aynan uning
xususiyatlari tuproqning to‘liq elektr xarakteristikasini, ya’ni uning harorat

jarayoni, elektroosmos, elektroforez kabi barcha elektrokinetik hodisalar,
o‘zgarmas tokning tuproqdan o‘tishida qutblanish hodisasi va
o‘zgaruvchan tokning tuproqdan o‘tishida chastotali-dispersion ta’sirlarini

belgilaydi. Bu hodisalardan ayrimlari kitobning ushbu bobining keyingi
paragraflarida batafsil yoritiladi. Bu erda biz agronomiya, tuproqshunoslik,
dehqonchilikdagi nazariy va amaliy masalalarni echishda tuproqning elektr

236