Page 284 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

baholash ko‘pchilik hollarda o‘zaro bir-biridan farqlanishini ko‘rsatadi.
Tajriba maydonlaridagi tanlangan nuqtalarning sho‘rlanganlik darajasini

ECe, Cl ioni va zaharli tuzlar yig‘indisi bo‘yicha baholanganda, Cl ioni va
zaharli tuzlar yig‘indisi bo‘yicha ma’lumotlar har doim ham bir-biriga mos
kelmasligini ko‘rsatdi.

FAO uslubi bo‘yicha tuproqlarning sho‘rlanishini baholash to‘yingan
tuproq eritmalarining elektr o‘tkazuvchanligiga ko‘ra olib boriladi.
To‘yingan eritmalarni tayyorlash faqatgina laboratoriya sharoitida,

maxsus asboblar yordamida amalga oshirilishi lozim, shu sababdan tuproq
eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi qiymatini tuproq-suv suspenziyalari
va so‘rimining elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash asosida hisoblash yo‘li
bilan aniqlash maqsadga muvofiqdir.

Dala sharoitida tuproq sho‘rlanishini portativ elektrokonduktometr
yordamida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aniqlash imkoniyati mavjudligi bois,
laboratoriya xodimlari tomnidan respublikaning turli tuproqlarida

tadqiqotlar olib borildi va Sirdaryo viloyati, Farg‘ona viloyati,
Surxondaryo viloyati va Qoraqalpog‘iston Respublikasida tanlangan
nuqtalarda 3 qaytariqda tajribalar qo‘yildi. Tajribalar davomida tuproqlar
sho‘rlanish tipining deyarli barchasini qamrab olinishiga e’tibor berildi:

ya’ni, tadqiqodlar xloridli, sulfat-xloridli, xlorid-sulfatli va sulfatli
sho‘rlanish tipiga mansub tuproqlarda olib borildi. Ularning mexanik
tarkibi qumloqdan og‘ir qumoqgacha o‘zgarib turadi, to‘yingan tuproq

eritmalarining sho‘rlanish darajasi 2,6 dan 49,2 dS/m gacha o‘zgarib
turadi. Sulfatlar miqdori 1,7-22,6 mg/ekv, xlor ionining miqdori esa 0,28-
7,6 mg/ekv oralig‘ida tebranib turadi. Tadqiqotning asosiy mohiyati

o‘tuvchi koeffitsient K ga ta’sir etuvchi omillarni va unga yaqin bo‘lgan
qiymatni aniqlashdan iborat.
Shuningdek, o‘rganilgan namunalardan tuproq eritmalari tayyorlanib,

ushbu eritmalarda paralel ravishda ECe (tuproq eritmasining elektr
o‘tkazuvchanligi), EC1:5 (1:5 nisbatdagi suvli so‘rimning elektr
o‘tkazuvchanligi) va EC1:1 (1:1 nisbatdagi tuproq-suv suspenziyasining
elektr o‘tkazuvchanligi) aniqlanildi.

Tajriba natijalari asosida amaliyotda uslubni qo‘llash sharoitlari va
qayta ko‘rib chiqilgan lokal koeffitsientlarni tuproq sho‘rlanishini
baholashda foydalaniladigan xalqaro (ECe bo‘yicha) va klassik (zaharli

tuzlar yig‘indisi bo‘yicha) klassifikatsiyalarga solishtirish mumkinligi
isbotlandi.

279