Page 281 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

qo‘ymaydigan elektrodlar montaj qilib ichiga o‘rnatilgan haroratli
kompensatori mavjud. Muallif tomonidan yaratilgan va Angliyaning ELE

firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan asboblar yordamida konsentratsiyasi
40 g/l gacha bo‘lgan eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash
natijalarini solishtirish olingan ma’lumotlar bir-biriga to‘la mos kelishini

ko‘rsatdi (korrelyasiya koeffitsienti 0,999 ni tashkil etdi) (67-rasm).
Mazkur asbobning chet el analogiga nisbatan quyidagi afzallik
xususiyatlariga ega:

- turli eritmalarda (so‘rim, ekstrakt), shuningdek tuproq-suv
suspenziyalarida va pastalarida o‘lchash imkonini beruvchi
universal elektrodga ega;
- chet el analoglariga mahalliy iste’molchilar uchun nisbatan

hamyonbopligi va hammabopligi bilan ajralib turadi (asbob
buyurtma bo‘yicha tayyorlanadi).
Laboratoriyada asbobni statsionar, dala va laboratoriya sharoitida

foydalanish uslubi ishlab chiqilgan, foydalanuvchi uchun instruksiya
tuzilgan va o‘qitish ishlari olib boriladi. Buyurtmasining hohishiga ko‘ra,
turli tabiiy sharoitlarda shakllangan va kimyoviy tarkibi bilan bir-biridan
farqlanuvchi tuproqlar va suvlar uchun kalibr grafigi va jadvallari tuzib

beriladi.
O‘zbekiston sharoitida tuproqlarning sho‘rlanganligini

baholashda elektr o‘tkazuvchanlik (elektrokonduktometriya) uslubini
joriy etish maqsadida olib borilgan tadqiqotlar. Ilk marotaba O‘rta
Osiyo hududida sho‘rlanish jarayonini baholashda elektr o‘tkazuvchanlikni
o‘lchash uslubidan foydalanish bo‘yicha WUFMAS loyihasi doirasida

keng miqiyosdagi tadqiqotlar olib borildi.
To‘yingan tuproq eritmalarining (ECe) (tuproq eritmalarining namligi
TDNS ga mos bo‘lishi) elektr o‘tkazuvchanligini aniqlash amaliyotda

amalga oshirilishi murakkab bo‘lgan jarayon hisoblanadi, chunki bu
parametr suvli so‘rimi (EC1:5) va tuproq-suv suspenziyasini (EC1:1) elektr
o‘tkazuvchanligini o‘lchash asosida hisoblash yo‘li bilan topiladi.
To‘liq dala nam sig‘imigacha (TDNS) to‘yingan tuproq ekstraktlari

va 1:1 (EC1:1) nisbatdagi tuproq-suv eritmalarining tuproqning elektr
o‘tkazuvchanligi (EC) ko‘rsatkichini to‘g‘ridan-to‘g‘ri aniqlash bo‘yicha
o‘tkazilgan maxsus tajribalardan olingan ma’lumotlarning ko‘rsatishicha,

sho‘rlangan tuproqlarda elektr o‘tkazuvchanlik 2 dan 50 dS/m oralig‘ida
bo‘lganda 1:1 nisbatda olingan eritmaning elektr o‘tkazuvchanligini
solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikka aylantirish koeffitsienti 3,3-3,7
oralig‘ida o‘zgarib turadi (68-rasm).

276