Page 278 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

bu yo‘nalishdagi ishlar tuproqning elektr o‘tkazuvchanligi va tok
chastotasi o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlash maqsadlariga qaratilgan.

Ushbu masalaning muhimligidan kelib chiqqan holatda uni batafsil ko‘rib
chiqamiz.

§6.6. O‘zbekiston sharoitida tuproqlarning sho‘rlanganligini
baholashda elektr o‘tkazuvchanlik (elektrokonduktometrik) uslubini
joriy etish

(Yu.I.Suirokova, N.Sh.Sharafutdinovalar ma’lumoti)

Ushbu bobning §9.1. paragrafida keltirilganidek, elektr
o‘tkazuvchanlik – bu tuproq eritmasining elektr tokini o‘tkazish

xususiyatining miqdoriy ifodalanishidir. Tabiiy suvlarning elektrni
o‘tkazish xususiyati, asosan suvda erigan mineral tuzlar konsentratsiyasi
va haroratiga bog‘liqdir. Tabiiy suvlar tarkibida kuchli elektrolitlarning

+
+
aralash eritmalari mavjud bo‘ladi. Suvning mineral tarkibida Na , K ,
Ca , Cl , SO4 , HCO3 ionlari uchraydi. Ushbu ionlar eritmaning elektr
--
-
++
-
+ + + - --
o‘tkazuvchanligini ta’minlaydi. Agar suvda Fe2 , Mn2 , Al3 , NO3 , HPO4
-
, H2PO4 kabi boshqa ionlar kam miqdorda bo‘lsa, elektr o‘tkazuvchanlikka
sezilarli ta’sir etmaydi. Tabiiy suvning elektr o‘tkazuvchanligi miqdori
bo‘yicha avvaldan aniqlangan bog‘liqliklar yordamida suvning
minerallashganligi haqida tasavvurga ega bo‘lish mumkin.
Mineral moddalarni ularning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi
bo‘yicha miqdorini baholashda tug‘iladigan qiyinchiliklar turli tuzlar
eritmalarining solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi bir xil emasligi,

qolaversa harorat ortishi bilan elektr o‘tkazuvchanlikni oshib borishi bilan
bog‘liqdir.
Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik qiymati, asosan, noorganik

elektrolitlarning umumiy konsentratsiyasining taxminiy ko‘rsatkichi bo‘lib
xizmat qiladi, bu ko‘rsatkich suv muhitining holatini kuzatib borishda va
suvning minerallashganlik darajasini baholashda foydalaniladi.
Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik – muhitga antropogen

ta’sirning qulay va umumiy indikator ko‘rsatkichi hisoblanadi. Tuproq va
5
suvning sho‘rlanganligini elektr o‘tkazuvchanligini
(elektrokonduktometriya usuli) o‘lchash yo‘li bilan aniqlash dunyo

amaliyotida 1955 yildan boshlab qo‘llanilib kelinmoqda. Fizik – kimyo

5 Elektr o’tkazuvchanlik – (ЕС) elektr qarshilikka teskari qiymat bo’lib, simenslarda o’lchanadi (S)

273