Page 274 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

ushbu ko‘rinishdagi xulosaga kelish nisbiy hisoblanib, shu bilan birgalikda
neylon ishlab chiqarish miqyosida foydalanish maqsadlarida nisbatan

samarali namuna hisoblanishi ta’kidlangan, bu fikr bir necha yillar
davomida ma’qullangan. Shisha tola ikki dyum o‘lchamidagi tasmalar
ko‘rinishida qo‘llanilib, yuvilishdan tashqari u hech qanday qayta

ishlovlarni amalga oshirish talab etilmagan.
Shisha tola va neylonning asosiy ustunligi ularning barcha namlik
intervallari bo‘yicha (to‘yingan holatdan tortib, havo – quruq holatgacha)

sezilarli darajadagi gisterezis kuzatilmagan holatda o‘zining qarshiligini
o‘zgartirishi, shuningdek katta qiymatdagi barqarorlik va chidamliligi
bilan tavsiflanadi. Neylon nisbatan birmuncha mustahkam xususiyatga ega
bo‘lib, shisha tolaga nisbatan uzoqroq vaqt davomida foydalanish

imkonini beradi, ammo u nisbatan inert xossaga ega hisoblanadi. Biroq,
navbatdagi amalga oshirilgan tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha, neylon
va shisha tola uzoq vaqt davomida foydalanilganda tuproq muhitidagi

kislotali va ishqoriy eritmalar ta’sirida buzilishi kuzatiladi.
1954 yilda Boyuskos tomonidan gipsli bloklarga yana qaytilib, bunda
bu qatlam zichlashtirilgan holatda unga po‘latdan yasalgan elektrodlar
kiritilishi sinovdan o‘tkazilgan (Boujoucas, 1954). Shuningdek,bir qator

mualliflar tomonidan metaldan yasalgan elektrodlar bilan birgalikda gips
bloki sinovdan o‘tkazilib, bunda siqilgan holatdagi (presslangan) shisha
tola bloki ham o‘rganilgan. Nisbatan qimmatli hisoblangan xossa –

gipsning yumshatuvchi yoki bufer xususiyati, ya’ni tuproq eritmasi
tarkibidagi mavjud bo‘lgan tuzlar konsentratsiyalari ta’sirida kam
o‘zgarishga uchrashi hisoblanadi.

Elektrodlarni tanlash yo‘nalishida ham ko‘p sonli tadqiqotchilar
ko‘plab ishlarni amalga oshirishgan. Turli xildagi takliflar orasida sim
ko‘rinishidagi, metallga o‘rnatilgan va payvandlangan elektrod shakllari,

turli xil o‘ramlar ko‘rinishidagi yoki teshilgan plastinka shaklidagi,
adsorbent bilan qoplangan metall aralashmasi ko‘rinishidagi elektrodlar
hisoblanadi. Turli xil tadqiqot ishlarida bu yo‘nalishda elektrodlar mis,
palladiy, rux, magneziy, po‘lat, nikeldan ishlangan va sinab ko‘rilgan.

Kolman va Xendrik tomonidan amaliyotda qo‘llash maqsadlarida nisbatan
samarali natija beruvchi metal – leonel ma’qullangan.
Gips bloklari ustida amalga oshirilgan tadqiqotlar ichida A.I.Danilin

tadqiqotlarini alohida ko‘rsatib o‘tish lozim (1956). Uzoq vaqt davomida
Gidrometeorologiya Ilmiy tadqiqot institutlarida gips bilan birgalikda,
sopol, kvarsli qum, shisha tola va hatto qimmatbaho metallardan
foydalanish ham sinovlardan o‘tkazilgan. Bunda olingan natijalarda

269