Page 272 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

o‘zgaruvchan harakterdagi bog‘lanishlar bilan bog‘liq qiyinchiliklar
bartaraf etiladi, elektrodlar tuproq ichida emas, balki oraliq muhitga

mustahkam va ishonchli qilib o‘rnatiladi. Bu ko‘rinish yangilik kiritilishi
natijasida olinuvchi natijalarning ishonchlilik darajasi sezilarli ortgan,
shuningdek o‘lchash diapazoni kengaygan. Ushbu ko‘rinishda,

ko‘rsatilishicha, loyli tuproqlar sharoitida yalang‘och holatdagi
o‘tkazgichlarda elektr o‘tkazuvchanlik faqat 10-15% dan kam
holatlardagina o‘zgarishi aniqlangan, bunda bloklar usuli namlik 20-25%

qiymatdagi tuproqlar uchun sezgir hisoblanadi. Bundan tashqari, nisbatan
ustunliklardan biri sifatida bo‘linish egri chiziqlarini olish jarayoni ham
nisbatan barqarorlashishi kuzatiladi.
Albatta, bu g‘oyaning amaliyotga joriy qilinishi bir qator qo‘shimcha

qiyinchiliklar yuzaga kelishi bilan bog‘liqdir. Masalan, oraliq material
yaxshi holatdagi nam almashinish xususiyatiga ega bo‘lishi uchun,
atrofdagi tuproqdan tarqaluvchi namlikni ideal holatda qabul qilishi, turli

xil inersiyalarsiz muvozanat holatini yuzaga keltirishi talab qilinadi. Ushbu
nuqtai nazardan klassik material sifatida gips olinib, bu modda o‘zining
g‘ovakliligi, mexanik mustahkamligi, gidrofilligi kabi xususiyatlari bilan
alohida ajralib turadi.

Elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchashda tipik holatdagi gips blokli
datchik ko‘pgina holatlarda quyidagi ko‘rinishga ega hisoblanadi. U ikkita
burg‘ulab teshilgan juda yupqa nikel plastinkasidan yoki ikkita leonel

parchasidan tashkil topgan bo‘lib, ular elektrodlar sifatida ta’sir ko‘rsatadi,
kumush yordamida qo‘rg‘oshinli simlar unga payvandlanadi. Elektrodlar
gips pastasi (yaxshisi – parij pastasi deb nomlanuvchi gips turidan

foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi) orqali o‘zaro ajratiladi.
Tavsiflangan gips blokli datchik burg‘ulab teshilgan nikel qutichaga
joylashtiriladi va yuqori bosim ostida presslanadi. Qobiq – qutichaning

atrofi, barcha yuzasi bo‘ylab, bir-biridan 0,25 dm masofada joylashgan
kvadrat shakldagi 0,2 dm o‘lchamdagi teshiklar yasaladi. Bu ko‘rinishdagi
teshiklar chastotasi absorbent va tuproq o‘rtasidagi talab qilingan
bog‘lanishni ta’minlab beradi. Atrofdagi tuproq nam holatida datchikning

qarshiligi past bo‘ladi va tuproq muhiti qurishi bilan ushbu qiymatning
ortib borishi kuzatiladi.
Datchik Uinston ko‘prigiga ulanib, u bevosita quruq batareyadan

quvvat oladi. Nol – indikator sifatida ko‘prikning muvozanat holatini qayd
qilishda telefon mikrofoni ko‘prik vazifasini bajaradi, bunda tovush
signalining kuchaytirilishi va boshqarilishi maqsadlarida maxsus
qurilmalar ta’minoti joylashtiriladi. Begona tovush shovqinlarini bartaraf

267