Page 307 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

o‘lchashlardan nisbiy o‘lchashlarga o‘tishga majbur qiladi, bu esa N va
kattaliklarini o‘lchashdan xalos qiladi. Uslubning ishchi formulasi
quyidagi ko‘rinishga kelganligini osongina ko‘rish mumkin: t

(16)

Bu erda F1 va F2— tekshirilayotgan (1) va etalon (2) namunalarga
ta’sir qilayotgan kuchlar, ularning hajmi tegishli ravishda V1 i V2 va
magnit ta’sirchanliklari ϰm1 va ϰm 2. Tabiiyki, bunda etalon namunaning

ta’sirchanligi oldindan bilish kerak. Barcha tajribalarda namuna va
etalonni navbati bilan richagli yoki burama tarozilarda ikki martadan
o‘lchash lozim. Ushbu metodda ishlatiladigan formulani, qat’iy aytganda,
to‘g‘rilash lozim, chunki tekshirilayotgan namuna havoda turgan bo‘ladi.

SHuni hisobga olganda qidirilayotgan

(17)
Ko‘pincha ishchi formula tajriba sxemasi o‘zgartirilgani uchun
birmuncha boshqacha ko‘rinish oladi. Masalan, namuna shishadan

yasalgan silindrik yoki prizmatik trubkaning yarmisigacha to‘ldirib
sepiladi. Keyin trubka yuqorida aytilganidek qilib, konussimon
elektromagnitning ikkita qutblari o‘rtasiga joylashtiriladi. Bunda

trubkaning markazi qutbli uchliklar (nakonechnik)ning markaziga to‘g‘ri
kelishi va magnit maydoni vertikal z yo‘nalishda uning ikkala uchiga
simmetrik ta’sir qilishi lozimligini hisobga olish kerak.

Namuna solingan trubkaga Fz vertikal kuchlardan boshqa kuchlar
ta’sir etmasligini hisobga olsak, va qutblar o‘rtasidagi bir jinsli maydonni
N orqali, silindrning pastki uchidagi maydonning kuchlanganligini N0

orqali belgilasak,

va

ni topamiz.
Bu yerda Fz = Mg - richagli yoki burama tarozilardagi magnit
kuchini tenglashtiruvchi kuch.
Astatik dala magnitometri. Dala tajribalari uchun namunaning

magnit ta’sirchanligini aniqlab beradigan astatik monometr qo‘llaniladi.
Uning tuproq uchun qulayligi shundaki, u yordamida magnit xossalari

302