Page 302 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Ballistik uslub. Uslubning mohiyati quyidagicha, tekshirilayotgan
namuna M induktivligi ma’lum bo‘lgan biror bir g‘altak ichiga

joylashtiriladi. Namunadagi magnit oqimi o‘zgarganida uni o‘rab turgan
g‘altakda induktiv tok hosil bo‘ladi. Bunday tokni ballistik galvanometr
bilan o‘lchash mumkin.

Agar dτ vaqt davomida magnit oqimi dφ ga, g‘altakdagi
o‘ramlarning soni va uning om qarshiligi tegishli ravishda Wv va R ga

teng bo‘lsa, ushbu tok ga teng bo‘ladi.

Namunadagi oqimni 0 dan F gacha o‘zgartirish orqali g‘altakda hosil
qilinadigan elektrning to‘la miqdori

ga, oqimni +F dan –F gacha

o‘zgartirilganda esa
(8)

ga teng. Bu erda a — galvanometr strelkasi yoki oynasining og‘ish
burchagi, Sr esa galvanometr doimiysi.

(12.8) dan F oqimini, bundan induksiya kattaligi V=F/S ni topamiz
(S — namuna kesimining maydoni). Buning uchun CrR doimiysi haqida
bilish kerak, chunki (14.8) formuladagi boshqa kattaliklar ma’lum, V esa
quyidagiga teng

(9)
CrR qiymati quyidagicha topiladi. G‘altakning ikkilamchi
obmotkasiga (chulg‘amiga) ketma-ket ulangan birlamchi obmotkasidagi
(chulg‘amdagi) tok kuchi +I dan -I gacha o‘zgarganida ballistik

galvanometr ko‘rsatgan qiymat belgilanadi. Ikkilamchi obmotka hosil
qilgan magnit oqimi

ga teng.

Bu erda R1 - ikkilamchi obmotka (chulg‘am)ning qarshiligi. Odatda,
uning kattaligini namuna atrofidagi g‘altak qarshiligining qiymatiga teng
qilib olinadi. Bu kattalik bilan ushbu qarshilik ketma-ket birikkan bo‘ladi

(R=R1). U holda

(10)

Ballistik uskunaning chizmasi 75-rasmda keltirilgan, u erdagi harflar
quyidagilarni bildiradi: K - namunani o‘rab olgan magnitlovchi g‘altak, VI

297