Page 301 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

-6
-6
diabazniki (0÷13920)∙10 , bazaltniki СГСМ da (125÷15 500)∙10 birligi
atrofida o‘zgarib turadi va h.k.
Qoldiq jinslar (loylar, qumtoshlar, ohaklar, gipslar, ohakgillar va b.)
deyarli nomagnitlar hisoblanadi. Ularning magnit ta’sirchanligi doimo
-5
СГСМ da 10 birligidan kam bo‘ladi. Ularning tarkibida ma’lum bir
foizda temir oksidi, magnetitning rudali aralashmalari bo‘lsa, u holda
-3
ularning magnit ta’sirchanligi СГСМ da10 birligigacha ortishi mumkin.
-6
Masalan, turli turdagi gillar uchun ϰ qiymati (70÷200)∙10 , qumtosh
-6
-6
uchun (30÷45)∙10 , gips uchun (5)∙10 , mergel uchun SGSM da
-6
(0÷90)∙10 birligiga teng.
Bizning materiallarning magnetizmi, uning kelib chiqishi va paydo
bo‘lishini tushuntirib beradigan turli nazariyalar ustida to‘xtashimizning

imkoni yo‘q. Buning ustiga, ushbu muammolarda hech qanday aniqlik
yo‘q. Faqatgina B.M.Yanovskiyning qiziq fikrini ko‘rsatishimiz mumkin.
Uning fikricha, minerallarning yuqori darajada magnitlanishi ularning

Erning magnit maydonidagi intruziyasi (er qa’rida magmaning
joriylanishi)dan keyingi sovushining natijasi hisoblanadi, chunki jinslar
suyuq fazadan qattiq fazaga o‘tganida kristallga aylanadi.Bundan tashqari
jinslarning siqilishi, bukilishi va cho‘zilishi oqibatida o‘zgarishi sababli

mexanik deformatsiyalar qoldiq magnitlanishning shakllanishiga ta’sir
ko‘rsatgan va hozir ham ta’sir ko‘rsatib kelmoqda.

§7.2. Tuproqning magnitlilik xususiyatlarini o‘lchash uslublari

Ushbu bobning 10.1-§ da ta’kidlanganidek, biron-bir jismning, shu

jumladan tuproqning, magnit xossalarini har tomonlama baholash uchun
magnit o‘tkazuvchanlik, magnitlanish egri chizig‘i va gisterezis egri
chiziqlari, qoldiq magnitlanganlikni aniqlash lozim. Bunday baho magnit

xususiyatlari turlicha bo‘lgan moddalar: bir tomondan – kuchli magnitli
ferrominerallar, ikkinchi tomondan – kuchsiz paramagnitli minerallarga
beriladi. Bunday o‘lchovlarni eng xilma-xil sharoitlarda amalga oshirish
kerak, ya’ni yuqori aniqlik kerak bo‘lsa laboratoriyada, unchalik aniqlik

talab qilinmagan hollarda esa dala sharoitlarida o‘tkaziladi.
Tuproqning magnit xossalarini o‘lchaganda tuproq namunasiga
istalgan shakl berib bo‘lmasligini yodda tutish lozim. Ushbu holatlardan

kelib chiqib bir nechta uslublar taklif qilingan. Ularning har birini u yoki
bu aniqlikni ta’minlagan holda ma’lum bir konkret sharoitlardagina
qo‘llash mumkin. Amaliyotda eng ko‘p qo‘llaniladigan uslublarga qisqa
to‘xtalib o‘tamiz.

296