Page 62 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

A= m 100 ,
100  w
bu erda,

m – tahlil bajarilayotgan sharoitdagi tuproq og‘irligi, g hisobida;
w – gigroskopik suv, % hisobida.

Tahlil ma’lumotlarini quyidagi jadvalga yozish tavsiya etiladi.

Tuproq Chuqur- Pikno- Namuna Namli- Absolyut Piknometr Tuproq- O‘rtacha
kesmasi ligi, sm metr og‘irli- gi, % quruq og‘irligi, g ning ko‘rsat
raqami raqami gi, g tuproq Suv Suv va solish- kich
og‘irligi bilan tuproq tirma
bilan og‘irligi,
g/sm
3

Yuqorida bayon etilgan tuproq qattiq fazasining solishtirma
og‘irligini aniqlashga doir bo‘lgan uslub sho‘rlanmagan tuproqlar uchun

qo‘llaniladi. Biroq, sho‘rlangan tuproqlar uchun bu uslubni qo‘llash
mumkin emas. Sho‘rlangan tuproqlarning solishtirma og‘irligini aniqlash
uchun suv o‘rniga inert eritmalar – kerosin, benzin, toluol va boshqalar

ishlatiladi. Inert eritmalar tuproqni yaxshi namlasa-da, uning tarkibidagi
tuzlarni eritmaydi.
Tuproq tarkibidagi tuzlar ham doimiy bo‘lsada, tuproq mineral
qismini tashkil etadi. Shuning uchun ham tuzlarni eritmagan holda saqlab

qolish va tuproqning solishtirma og‘irligini aniqlash muhim ahamiyatga
ega.
Ish tartibi. Maydalangan, teshiklari 1 mmli elakchadan o‘tkazilgan

tuproqdan taxminan 10-15 g olib, oldindan tayyorlangan (og‘irligi aniq
bo‘lishi shart emas) byuksga yoki alyumin stakanga solib, termostatga
0
qo‘yiladi va 4-6 soat davomida 100-105 S haroratda qizdiriladi, so‘ngra
uni eksikatorda xona haroratigacha sovitib analitik tarozida o‘lchanadi va
raqamlangan piknometrga solinadi (piknometrlarning, albatta, probkalari
bo‘lishi kerak) va yana qayta analitik tarozida tortiladi va uning ustiga 5-

10 mm inert eritma quyiladi va ertasigacha qoldiriladi. So‘ngra piknometr
bir soat davomida vakuum-apparat ichida saqlanadi. Belgilangan vaqt
o‘tishi bilan piknometr olinadi, inert eritma bilan bo‘g‘zidagi chizig‘igacha
to‘ldiriladi va o‘lchanadi. Inert eritma toza bo‘lishi kerak.

Agarda inert eritmaning solishtirma og‘irligi noma’lum bo‘lsa, uni
aniqlash kerak. Buning uchun piknometr shu inert eritma bilan to‘ldiriladi

59