Page 61 - QODIROVA D. ТУПРОҚ ФИЗИКАСИ elektron darslik

Bu ish 2 bosqichdan iborat.
Birinchi bosqich – piknometrning (ichidagi qaynatilgan suv bilan

birga) og‘irligini topish. Buning uchun 1 litrli kolbaga distillangan suv
solib, uni elektr yoki gaz plita ustiga qo‘yiladi va 45-60 minut davomida
qaynatiladi. Qaynatishdan maqsad suvda yutilgan gazlarni (NH3, CO2 va

h.k) chiqarib yuborishdir. Bu davr ichida tahlil uchun olingan piknometrlar
3
(50 yoki 100 sm ) yaxshilab tozalanadi va raqamlanadi. Piknometrlarga
distillangan suv qaynatib to‘ldiriladi va xona haroratigacha sovitiladi.

Piknometrlardagi suv idish bo‘g‘zidagi chiziq sathiga to‘g‘rilanadi va
uning og‘irligi analitik tarozida aniqlanadi.
Ikkinchi bosqich – suv hamda tuproq bilan birga piknometrning
og‘irligini topish. O‘lchangan piknometrning 2/3 qismigacha suv

to‘ldiriladi. So‘ngra tahlil uchun tayyorlangan tuproqdan piknometr
hajmiga qarab 10 yoki 15 gramm (analitik tarozida) o‘lchab olinadi va
suvli piknometrga solinadi. Piknometr bo‘g‘zida yopishib qolgan zarralar

suv bilan yuvib tushiriladi va 30 minut davomida gaz yoki elektr plita
ustida tuproq tarkibidagi havoni siqib chiqarish maqsadida (vaqt
piknometrdan birinchi pufakchalar chiqqan vaqtdan boshlab belgilanadi)
qaynatiladi. Belgilangan vaqt o‘tgandan so‘ng piknometr xona haroratiga

qadar sovitiladi (xona haroratiga keltirish maqsadida ertasigacha qoldirish
mumkin). So‘ngra qaynatilgan suv bilan bo‘g‘zidagi chizig‘igacha
to‘ldiriladi va yana analitik tarozida tortiladi. Sovitishni tezlatish

maqsadida kristalizatordan foydalanish mumkin. Bunda kristalizator suv
bilan to‘ldirilgan hamda unga termometr o‘rnatilgan bo‘ladi. Xatoliklar,
ko‘pincha, tahlilning 1 va 2 bosqichlarida haroratning bir xil bo‘lmaganligi

sababli bo‘ladi. Tahlil bilan bir vaqtda tuproqning gigroskopik namligini
aniqlash uchun ham namuna olinadi. Tuproq solishtirma og‘irligini
aniqlash 2-3 marta takrorlanadi.

Tuproqning solishtirma og‘irligi quyidagi formula yordamida
hisoblanadi:

d = A ,
B  A  C
bu erda,
3
d – tuproq qattiq fazasining solishtirma og‘irligi, g/sm hisobida;
A – absolyut quruq tuproq, g hisobida;
V – piknometrning suv bilan og‘irligi, g hisobida;

S – piknometrning suv hamda tuproq bilan og‘irligi, g hisobida.

A ni topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

58