Page 126 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

o‘gitlardan (birinchi navbatda go‘ngdan) unumli foydalanish, dukkakli

va dukkakli-don ekinlarni ko‘proq ekish, almashlab ekishni yo‘lga
qo‘yish, bakterial preparatlarni qo‘llash shular jumlasiga kiradi.

Sug‘orish, o‘gitlardan samarali foydalanish asosida tuproqdagi azot

zaxirasi oshib borishi aniqlangan. Masalan, tipik bo‘z tuproqlar
o‘zlashtirilgandan keyin 100 yil o‘tgach, ulardagi yalpi azot miqdori

5,18 t/ga dan 8,97 t/ga ga etgan. O‘zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot

institutida o‘tkazilgan 40 yillik dala tajribasida xar yili gektariga 150 kg
azot, 100 kg fosfor va 75 kg kaliy berilgan variantda azot balansi 85,6

kg/ga ni tashkil qilgan. Azotli o‘g‘it berilmagan variantda ham

tuproqdagi mikroorganizmlar va g‘o‘zapoya qoldiqlari hisobiga ushbu
balans 33,1 kg/ga bo‘lishi aniqlangan.

Taniqli agrokimyogar S.A.Kudrinning ta’kidlashicha, Farg‘ona

vodiysining dehqonlari mineral o‘g‘itsiz dehqonchilik tizimida suv
xavzalarining cho‘kindilari, eski devor qoldiqlari va «sho‘rtuproq» larni

qo‘llash hisobiga tuproqlarda ijobiy azot balansini saqlab turganlar.

Paxtachilikda azotli o‘g‘itlardan samarali foydalanish uchun
g‘o‘zaning mazkur elementga talabchanligini bilish lozim. Buning

uchun g‘o‘za va uning tana qismlari muntazam ravishda kimyoviy taxlil
qilinadi. G‘o‘za tana qismlaridagi azot miqdori turli omillar ta‘sirida

o‘zgarib turadi. Masalan, o‘simlik qarigani sari uning tarkibidagi yalpi

azot (shuningdek, oqsil va nooqsil shakldagi azot) miqdori kamayib
boradi. G‘o‘zaning navi, qo‘llaniladigan agrotexnikaviy tadbirlar, ob-

havo va tuproq sharoitlari ham g‘o‘zaning kimyoviy tarkibiga ta‘sir

ko‘rsatadi. Odatda, tuproqda azot miqdori ko‘p bo‘lsa, o‘simlik
tarkibidagi azot ham ko‘payadi. G‘o‘zaning ayrim tana qismlaridagi azot

miqdori taqqoslansa, eng ko‘p azot barglarda, eng kami esa poyalarda
kuzatiladi. Agar tuproq eritmasida azot yetarli bo‘lmasa, o‘simlik

tarkibidagi azot ham kamayadi va bu xol bosh poya va g‘o‘za shoxlarida

azot miqdorining kamayishida namoyon bo‘ladi.
G‘o‘za aksariyat o‘simliklardan farqli o‘laroq, amal davri davomida

azotga extiyoj sezadi. O‘simlik rivojlanib borgani sari tuproqdan

ko‘proq azotni o‘zlashtiradi, qaysiki, o‘simlik quruq massasining
shakllanishi bilan bevosita bog‘liqdir. Masalan, g‘o‘za shonalash

126