Page 131 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

shakldagi, kaliy kationi ko‘p bo‘lganda esa nitrat shakldagi azotning

ko‘proq yutilishi aniqlangan.
Ilmiy izlanishlarning natijalari g‘o‘zaning 3-4 chin barg davrida

g‘o‘zaga ammoniy sulfat o‘g‘iti berilganda durkun rivojlanishini

ko‘rsatgan. Bu davrda nitratli azotli o‘g‘itlar, ayniqsa, mochevina
berilgan variantlarda g‘o‘zalar rivojlanishdan orqada qolgan.

Ma‘lumki, tuproqda azotning to‘planishi biologik tabiatli bo‘lib,

organik moddalar tarkibidagi azot ammonifikatsiya va nitrifikatsiya
jarayonlari natijasida o‘simliklar o‘zlashtiriladigan shaklga o‘tadi.

Nitrifikaytsiya jarayoni nam (namlik TNS ga nisbatan 50-70 foiz), iliq

(30-35S) va kislorod bilan yaxshi ta’minlangan tuproqlarda yahshi
kechadi.

O‘zbekiston tuproqlarida ammonifikatsiya, nitrifikatsiya hamda

denitrifikatsiya (azotning yo‘qolishi) jarayonlari jadal kechib, organik
xolatdagi va mineral o‘g‘itlar tarkibidagi azotning ko‘p qismi

minerallashib, yo‘qolishi mumkin. Shu sababli azotli o‘g‘itlar

isrofgarchiligini kamaytirish uchun dehqonchilikda ingibitorlar
(nitrifikatsiya jarayonini susaytiruvchi modda) dan foydalanish yaxshi

samara beradi. Paxtachilik inistitutida amalga oshirilgan tajribalaring

ibitorlar ta’sirida paxta hosili gektariga 2,8-3,2 s ga oshgan.
Ingibitorlarning ijobiy ta’siri Toshkent Davlat agrar universiteti olimlari

(T.P.Piroxunov va shogirdlari) tomonidan o‘tkazilgan tajribalarda ham

o‘z ifodasini topgan.
Azotli o‘g‘itlarni paxtachilikda ishlatishdagi muammo‘lardan biri

uning qoldiqlarini suv va oziq-ovqat mahsulotlariga o‘tishidir. Maxsus
adabiyotlarning ma’lumotlariga ko‘ra ichimlik suv tarkibidagi

nitratlarning yo‘l qo‘yiladigan miqdori 40-50 mg/l ni tashkil qiladi. Poliz

va sabzavot maxsulotlari hamda o‘t va o‘zlashtiriladigan yalpi azotning
3-5, shonalashdan qiyg‘os gullashgacha 25-30, gullashdan ko‘saklar

ochilguncha 65-70 foizini o‘zlashtiradi.

1 t paxta xom ashyosining shakllanishi uchun g‘o‘za 30-70 kg
(o‘rtacha 50) azot, 10-20 kg (o‘rtacha 15) fosfor va 40-60 kg (o‘rtacha

50 kg) kaliy sarflanadi. Ekishdan oldin qo‘llaniladigan azotli o‘g‘itlar

samaradorligining pasayib borishi tartibida quyidagicha joylashadi:

131