Page 130 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Sizot suvlar yer betiga yaqin (1-3

m) joylashgan yerlarda sug‘orish natijasida nitratlar yuvilib yer osti
suvlariga o‘tadi. Bunday yerlarda meyoridan ortiq azotli o‘g‘itlar solish

yomon oqibatlarga olib keladi. Ma’lumotlarga ko‘ra, sizot va sug‘orish

suvlari paxta maydonining har gektaridan 50 kg dan ortiq azotni olib
chiqib ketadi. Keltirilgan ma’lumotlar azotli o‘g‘itlar yer osti suvlari

tarkibiga o‘tib, undan suv xavzalariga quyilishi asosida ekologiyaga

salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Azotli o‘g‘itlarning ekologik salbiy ta’siri
o‘g‘itlardan foydalanishda yo‘l qo‘yiladigan xatolarning natijasi

ekanligini ta’kidlash lozim. Xozirgi kunda ammiakli selitra

paxtachilikdagi asosiy azotli o‘g‘itlardan biri hisoblanadi. U oson
o‘zlashtiriladigan va tez ta’sir etuvchi o‘g‘itlar jumlasiga kiradi.

Azotli o‘g‘itlar assortimentida mochevina muhim o‘rni tutadi.

Mochevina – qattiq azotli o‘g‘itlar ichida eng konsentrlangani bo‘lib
(tarkibida 45-46 foiz azot tutadi), dunyoda eng keng tarqalgan azotli

o‘g‘itdir. Undan turli murakkab o‘g‘itlarni olishda ham foydalaniladi.

Mochevina fizikaviy-mexanikaviy xossalari bo‘yicha ammiakli
selitradan ustun turadi: saqlash jarayonida sochiluvchanligini yaxshi

saqlaydi.
Qo‘llashning birinchi yilida g‘o‘za tomonidan o‘g‘it tarkibidagi

azotning 40-50 foizi o‘zlashtirilishi N 15 izotopini qo‘llash asosida

aniqlangan. Denitrifikatsiya tufayli tuproqdan 10-35 foiz azot (ayniqsa
nitrat shakldagi) yo‘qoladi. Mikroorganizmlar tomonidan yutilgan

azotning atigi 25 foizga yaqinigina g‘o‘za uchun yaroqli xolatga o‘tadi.

Ishqoriy muhitli tuproqlarda o‘g‘it tarkibidagi azotning bir qismi
ammiak shaklida uchib ketadi. Ammiakli tuzlar kalsiy karbonat bilan

ta’sirlashganda beqaror holatga o‘tadi. Ammiakning eng ko‘p isrof
bo‘lishi o‘g‘it tuproqqa yuza solingan xollarda kuzatiladi. Mochevina

o‘g‘iti ham tuproqqa chuqur ko‘milmasa, tezda gidrolizga uchraydi va

hosil bo‘lgan ammiak uchib ketadi. Ammiak yoki nitrat shakldagi
azotning g‘o‘za tomonidan o‘zlashtirilishiga tuproq eritmasi kationlar

tarkibi ta’sir qiladi. O‘zbekiston paxtachilik institutida olib borilgan

tajribalar asosida TSKda kalsiy kationi ko‘p bo‘lganda ammiak

130