Page 136 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

viloyatlarida maxsus agrokimyo labaratoriyalari mavjud bo‘lib, ular

fermerlar uyushmalari tuproqlarining agrokimyoviy xaritanomalarini
tuzish bilan shug‘ullanadi. Fermerlar mazkur xaritanomalardagi

ma‘lumotlardan foydalanib, fosforli o‘g‘itlarning aniq meyorlarini

belgilab oladilar.
Shu yo‘nalishdagi ilk ishlar o‘tgan asrning 50-yillarida Respublika

tuproqshunoslik va agrokimyo ilmiy-tadqiqot institute olimlari

tomonidan Toshkent viloyati Yangi yo‘l tumani xo‘jaliklari
tuproqlarining agrokimyoviy xaritanomalarini tuzishdan boshlangan.

Tuproqlardagi xarakatchan fosforning miqdori qator omillar ta’sirida

o‘zgaradi. Aniqlanishicha, bitta tipga xos tuproqlar ham tarkibidagi
xarakatchan fosfor miqdori bo‘yicha bir-biridan farq qiladi. Xarakatchan

fosfor miqdoriga ayniqsa, agrofon va o‘zlashtirish muddati kuchli ta’sir

ko‘rsatadi. Shakllanishi va rivojlanishi nuqtai nazaridan tarkibidagi
xarakatchan fosfor miqdorining kamayib boorishi hisobiga tuproqlarni

quyidagi tartibda joylashtirish mumkin:

Sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlar  sug‘oriladigan och tusli bo‘z
tuproqlar  tipik bo‘z tuproqlar mintaqasining o‘tloqi tuproqlari  och

tusli bo‘z tuproqlar mintaqasining o‘tloqi va o‘tloqi-botqoq tuproqlari 

surtusli qo‘ng‘ir tuproqlar.
Respublikamizning agrokimyo xizmati muassasalari tomonidan

sug‘oriladigan maydon tuproqlarining agrokimyoviy xossalari

muntazam ravishda o‘rganilgan. 2009 - yilda amalga oshirilgan
tekshirishlarning natijalariga qaraganda, xarakatchan fosfor bilan past

darajada ta’minlangan maydonlar (0-30 mg/kg) 67.5 foizni, o‘rtacha

ta’minlangan maydonlar (31-45 mg/kg) 29.0 foizni tashkil qilgan.
Yuqori darajada ta’minlangan maydonlar xissasiga 3.5 foiz to‘g‘ri

kelgan. Vaqt o‘tishi bilan amalga oshirilgan agrotexnik tadbirlar

ta’sirida tuproqlarning xarakatchan fosfor bilan ta’minlanishi ijobiy va
salbiy tomonga siljiydi.

Tuproqlarning fosfat rejimiga ular tarkibidagi karbonatlardan

tashqari oson eriydigan tuzlarning turlari va tiplari kuchli ta’sir
ko‘rsatadi. Respublikamizdagi sug‘oriladigan tuproqlarning 60-70 foizi

u yoki bu darajada sho‘rlangan bo‘lib, sho‘rlanish ta’sirida hosildorlik

136