Page 138 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

me’yorida rivojlanishi va mo‘l hosil to‘plashi uchun fosforni chigit ekish

bilan birga berish lozim. Oziq muhitida fosforning konsentratsiyasi
yuqori bo‘lganda g‘o‘zaga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, o‘simlikning o‘sishi

va rivojlanishi jadallashadi, hosil oshadi, tola va chigit sifati

yaxshilanadi. Lekin fosforning me’yori azotdan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
Tuproqdagi xarakatchan fosfor g‘o‘za ildizi tomonidan jadal

yutiladi va u o‘simlik tanasi bo‘ylab tez xarakatlanadi. O‘simlik ildizi

32
fosfor eritmasiga solinsa (P ), bir necha daqiqadan keyin nishonlangan
element poyaning eng yuqori qismida joylashgan barglariga yetib

borishi aniqlangan.

O‘simlik tanasining barcha qismlarida fosfor bir tekis
taqsimlanmaydi. Ildiz va barglarning to‘qimalaridagi jadal bo‘linayotgan

xujayralar qari xujayralarga nisbatan fosforni bir necha yuz barobar ko‘p

oladi. O‘simlik fosfor bilan birinchi navbatda yosh barglarni
ta’minlaydi. Agar biron sabab bilan tashqi muhitdan fosfor kelishi

to‘xtab qolsa, o‘simlik o‘z tanasidagi mavjud fosfor zahirasini sarflaydi:

fosfor qari barglardan yosh barglarga oqib o‘tadi (reutilizatsiya). Bu
jarayon g‘o‘zaning ko‘sak hosil bo‘lish davriga nisbatan shonalash va

gullashda kuchli nomoyon bo‘ladi (T.P.Piroxunov.1977). Hosilning
pishib yetilish davrida esa fosfor poya, shox va barglardan ko‘saklarga

oqib o‘tadi. Ko‘rinib turibdiki, tuproqdan o‘zlashtirilgan fosforning

asosiy qismi paxta xom ashyosi bilan daladan chiqib ketadi.
Bir tonna paxta xomashyosini shakllantirish uchun g‘o‘za 10 dan 20

kg gacha (o‘rtacha 15-16 kg) fosfor saqlaydi. Tuproqning xaydalma

qatlamida xarakatchan fosfor miqdorining kamligini (taxminan 6-10

kg/ga) va olinadigan 25-30 s hosil bilan har yili kamida 40-50 kg P2O5
chiqib ketishini hisobga olsak, paxtachilikda fosforli o‘g‘itlarning
ahamiyati yaqqol namoyon bo‘ladi.

G‘o‘zaga fosforli o‘g‘itlarni qo‘llash masalasi azaldan

tadqiqotchilarning diqqat e’tiborida bo‘lgan. Bu borada ayniqsa,
S.A.Kudrin, B.P.Machigin, P.V.Protasov, M.A.Belousov,

T.P.Piroxunovlar barakali faoliyat yuritganlar.

G‘o‘za amal davri davomida fosforga o‘ta talabchan bo‘ladigan
ikkita davrni ajratish mumkin: unib chiqish hamda gullash-ko‘saklash.

138