Page 173 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

LIZIMETRIK TAJRIBA. ULAR OLDIGA QO‘YILADIGAN

TALABLAR VA O‘TKAZISH USULLARI

Agrokimyoda ilmiy tadqiqotlar olib borishda lizimetrik tadqiqotlar

muhim o‘rin tutadi.
Ma’lumki, qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq ilmiy tadqiqotlarda

tuproqning suv rejimini o‘rganish eng asosiy va ma’suliyatli

vazifalardan biri. Ayniqsa amaliyotda bu hodisa muhim, ko‘pincha hal
qiluvchi ahamiyatga ega.

Atmosfera yog‘ini yer yuzasiga tushganda to‘liq tuproqqa singib

ketmaydi. Namlikning ma’lum qismi o‘simlik ta’sirida ( tashqi qobiq,
poya va barglarda) va qaytadan atmosferaga bog‘lanadi. Boshqa qismi

relef qiyaligiga ko‘ra tuproq yuzasi bo‘ylab ma’lum bir oqimda ariq, soy

va daryo‘larga quyiladi. Ma’lum bir qismi tuproqqa singib tuproq suv
rejimini shakillantiradi.

Tuproq yuza qatlami shuningdek atmosferada mo‘lekulyar va

turmik konsentratsiya holatida mavjud bo‘lgan suv bug‘larini ham
o‘zlashtiradi. Bundan tashqari bug‘lar konsentratsiyasi va sizot

suvlarning ko‘tarilishi hisobiga ham tuproqning haydalma qatlamida
namlikning ko‘tarilishi kuzatiladi.

Namlikning tuproq sathidan va o‘simlik orqali transpiratsiya

jarayonida sariflanishini o‘rganish ancha murakkab, bir qator
qiyinchiliklarni vujudga keltiradi. Bunda barcha omillarni hisobga olish

lozim.

Olib borilgan ilmiy tadqiqotlarda shu narsa ma’lum bo‘lganki,
tuproqqa namlik asosan gravitatsion suv holatida singadi, namlikning

ma’lum bir qismi yer ostiga sizib zovurlar orqali suv havzalari va
daryo‘larga quyiladi.

Tuproqning suv singdiruvchanlik imkoniyati ham turlicha bo‘ladi.

Ya’ni, tuproqning suv singdiruvchanligi tuproqning g‘ovakligi,
strukturasi va organik moddalar miqdoriga bog‘liq.

Tuproqning suv rejimini aniqlashning eng maqbul, haqiqatga yaqin

usullaridan biri hisobiga ko‘pchilik olimlar tomonidan lizimetrik
tajribalar tan olingan.

173