Page 46 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма
P. 46
Dala tajribalarini to‘g‘ri va aniq bajarishda qo‘yiladigan talablardan
yana biri, tajriba maydonida o‘rganilayotgan omillardan boshqa
hamma sharoitlarni bir xilligini ta’minlashdan iboratligi hisoblanadi
va bu bir farqlilik prinspi deb ataladi.
Hamma turdagi dala tajribalarida ushbu talabga qa’tiy rioya
qilinishining sababi, Shundan iboratki, ko‘p xollarda tajribalardan
olinadigan ma’lumotlarni xulosa qilishda chalkashliklarni keltirib
chiqaradi. Agar azotning yillik meyori o‘rganilayotgan bo‘lsa, farq
qilinayotgan omil bu faqat azotning me’yori bo‘lishi kerak.
Qolgan shart-sharoitlar va omillar hamma variantlarda bir xil
bo‘lishi kerak. Kultivatsiya, sug‘orish, o‘g‘it solish, tuproqqa ishlov
berish kabi omillar boshlangan kunda tugashini ta’minlash shart. Aks
holda olingan qo‘shimcha hosil azotning yillik mey’ori hisobiga
yetishtirilganiga ishonchsizlik (shubha) vujudga kelishi mumkin. Ushbu
talabga rioya qilinmasdan dala tajribasining samaradorligini ham to‘g‘ri
aniqlab bo‘lmaydi.
Ba‘zi turdagi dala tajribalarida bu talabdan bir chetga chiqilganga
o‘xshaydi. Misol uchun, tuproqqa chuqurlatib ishlov berish
o‘rganilayotgan dala tajribalarida chuqur ishlov berilayotgan
variantlarda tuproqning namligi, namlik rejimi va harorati biroz
o‘zgartiriladi. Lekin bu holni ta’siri juda katta bo‘lmaydi. Barbir ta’sir
etuvchi qo‘shimcha omillar birga o‘rganilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Agar ikkita yangi g‘o‘za navi solishtirilib o‘rganilganda ko‘chat
qalinligiga e’tibor berish lozim. Ma‘lumki, har qaysi nav o‘ziga xos
oziqlanish maydoni va ko‘chat qalinligini talab etadi. Shuning uchun
qolgan omillarning bir hilligini saqlagan holda ko‘chat qalinligi
o‘rganiladi. Demak, hamma turdagi dala tajribalarida bir xillik prinspiga
amal qilgan xoldagina aniq va ishonchli ma’lumotlar olish mumkin.
Yuqorida sanab o‘tilgan dala tajribalarini olib borishda amal
qilinishi zarur bo‘lgan talablardan biri dala tajribalarini tarixi aniq va
alohida tajriba uchun ajratilgan maydonlarda bajarilishidan iborat.
Dala tajribalarini alohida tajriba uchun ajratilgan maydonlarda
o‘tkazishning qulay tomoni shundan iboratki, bu holatda tajriba
maydoning tarixi, o‘tmishdosh ekinlarning bo‘lganligi uchun, hamda
46
