Page 47 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

o‘tgan yili qancha miqdorda kimyoviy moddalar va mineral o‘g‘itlar

ishlatilinganligi aniq bo‘lib, ularning kelgusi yilda qayta ta’sirini
hisobga olgan holda ilmiy ishni rejalashtirilsagina olingan natija

faqatgina o‘rganilayotgan omilning ta’sri bo‘lib hisoblanadi.

Olib borilgan dala tajribalaridan ma’lumki, bir xil chuqur haydash
mineral o‘g‘it va kimyoviy moddalarning qayta ta’siri natijasida 20-40%

gacha qo‘shimcha hosil olish mumkin. Bundan tashqari tuproqning tabiy

unumdorligini aniqlash uchun hamda almashlab ekish sxemalari
bo‘yicha olib boriladigan dala tajribalari uchun asosan uzoq muddat

talab qilishi bilan birga, endi o‘rganilayotgan omillarni solishtirish yoki

to‘g‘ridan –to‘g‘ri bajarish imkoni yaratiladi.
Dala tajribalari oliib borishda nihoyat oxirgi to‘rtinchi talab, bu

olingan hosilni va uning ishonchlilik darajasini aniqlashdan iborat

bo‘lib, dala tajribalarining yakunlovchi, iqtisodiy ko‘rsatkichni
baholovchi asosiy talab bo‘lib hisoblanadi. Dala tajribasidan olingan

hosildorlik bo‘yicha o‘rganilayotgan omilning o‘simlikka son va

iqtisodiy jihatdan samaradorligini aniqlash imkonini beradi. Lekin
olingan bu xulosalar, tajribadan olingan hosil olinganda va stastik

baholanib, qoniqarli deb topilganda asosli bo‘lib hisoblanadi.
Dala tajribalarining sxemasi to‘g‘ri tuzilganda, olib borilgan

kuzatuv ishlari va bajarilgan ishlar uslub (metodika) asosida amalga

oshirilgan hamma maydon to‘g‘ri tanlanganda tajribadan olingan
ma’lumotlar va ular asosida qilingan xulosalar qoniqarli deb

hisoblanadi. Aks holda, tajriba qoniqarsiz deb topilib, bekor qilinadi.

Dala tajribasini olib borilayotgan kuzatuvchi ko‘pincha uch xil
xatolikka duch kelishi mumkin:

1. Tasodifiy
2. Muntazam uchraydigan xato (doimiy)

3. Qo‘pol xato

Ko‘p hollarda tajribalarni olib borishda tasodifan biror kamchilikka
yo‘l qo‘yilib, kuzatish natijasida bu tasodifiy xatolik bo‘lib shakillanadi.

Agarda qiymati juda kichik bo‘lsa ham, tasodifiy yo‘l qo‘yilgan tajriba

kuzatishlaridan aniq ma’lumot olib borilmaydi.

47