Page 41 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

Tajriba sxemasida o‘rganilayotgan omillar bir- biridan sezilarli farq

qilishi maqsadga muvofiq. Agar o‘rganilayotgan omillar bir-biridan
sezilarli farq qilmasa variantlar o‘rtasida sezilarli farq kuzatilmaydi va

ularga baho berish qiyinlashadi. Shuningdek, har bir variant o‘rtasidagi

farqning bir xil bo‘lishini ta‘minlash kerak. Tajriba sxemasida
o‘rganilayotgan omillarga to‘g‘ri baho berishda mutloq nazorat

variantini bo‘lishi muhim o‘rin tutadi.

Mutloq nazorat varianti agrokimyo, sug‘orish va almashlab ekish
bilan bog‘liq tajribalarda variantlarga to‘ri baholashda katta ahamiyatga

ega. Ya’ni, bunday tadqiqotlarda o‘rganilayotgan omil bo‘lmagan

sharoitdagi variant mutloq nazorat hisoblanadi. Masalan, agrokimyoviy
tadqiqotlarda-mineral o‘g‘itlar qo‘llanilmagan, sug‘orish rejimi

o‘rganilganda sug‘orish olib borilmagan, almashlab ekish o‘rganilganda

monokultura va boshqalar.
Tajribani tashkil etish. Ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish va to‘g‘ri

olib borishda tajribani to‘g‘ri tashkil etish ham muhim ahamiyatga ega.

Tajribani tashkil etish deganda - dala tanlash, dalaning o‘lchamlarini
hisoblash, bir xilligini aniqlash, tajriba variantlarini va qaytariqlami

to‘g‘ri joylashtirish singari tadbirlar tushuniladi. Tajribani tashkil etishda
eng avvalo tajriba maydonining yon atrofidan doyimiy o‘zgarmas ob’ekt

tanlab olinadi. Bunday ob’ekt sifatida biron bir stalba, ko‘p yillik daraxt,

yirik harsang tosh va shunga o‘xshash boshqa siljimas ob’ektlar bo‘lishi
mumkin. Agar bunday ob’ektlar bo‘lmagan hollarda o‘zgarmas ob’ekt

sifatida temir qoziq qoqib qo‘yiladi va har yili tajriba variantlari va

takrorlanishlar shu ob’ektga nisbatan joylashtiriladi.
Tajriba variantlari va takrorlanishlami joylashtirishdan avval eng

avvalo tajriba maydonining tiurtala tomonidan himoya maydon
ajratiladi. Dala tajribalarida himoya maydon kengligi 2,4-3,6 metrdan

kam bo‘lmasligi lozim. Tajriba maydoni avtomobil yo‘llari bo‘yida

joylashsa, yoki tajriba maydoni atrofida ko‘p yillik daraxtlar bo‘lsa
himoya maydon kengligi ma’lum darajada orttiriladi. Bunda yo‘l

yoqasidan tushadigan chang va boshqa zararli ta’sirlar, ko‘p yillik

daraxtlaming soyasi hisobga olinadi. Shunga ko‘ra himoya maydon
kengligi avtomobil yo‘llari yoqalarida 5-6 metni, dala atrofida ko‘p

41