Page 53 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

qaytariqlar bo‘yicha ma’lum tartibda sistematik joylashtiriladi.

Variantlarning sistematik joylashtirishning bir necha turlari mavjud
bo‘lib, asosan ikki xil usuli: variantlarni bir yarusda ketma-ket

joylashtirish va bir necha yarusda shaxmat usulida joylashtirish

qo‘llaniladi. Dala tajribalarni nisbatan oddiy usuli variantlarni bir
yarusda ketma-ket joylashtirish usulidir. Bu usulda variantlar bir yarusda

barcha qaytariqlar bo‘yicha oldindan tadqiqotchi tomonidan belgilangan

tartibda joylashtirilidi. Bunda tashkiliy – texnik omillar: ya’ni tuproqga
ishlov berish, oziqlantirish, ekish, parvarish qilish, hosilni yig‘ib terib

olish va boshqalar hisobga olinadi. Agar 7 variantli dala tajribasining

birinchi qaytarig‘ida variantlar 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 tartibda joylashtirilgan
bo‘lsa, qolgan boshqa qaytariqlarda ham shu tartibda joylashtiriladi.

Shaxmat usulida joylashtirilganda variantlarning ketma ketligi

qaytariqlar bo‘yicha suriladi. Keyingi yaruslarda variantlarni
joylashtirishda qancha delyankaning surilishini aniqlash uchun

tajribadagi variantlar sonini yaruslar soniga bo‘linadi. Masalan, 6

varinatli tajribada delyankalar ikki yarusda joylashtirilsa, ikkinchi
yarusda uchtaga (6/2=3), uch yarusda joylashtirilganda esa ikkitaga

suriladi.Tajribada variantlarni sistematik joylashtirish nisbatan keng
tarqalgan usullardan biridir. Bu usulning boshqa usullardan ustunligi –

uning qiyaligidadir. Kamchiligi esa – ayrim hollarda variantlar bo‘yicha

kutilmagan noto‘g‘ri natijalar bo‘lish ehtimo‘li mavjud.
Shuningdek, tajriba natijalarini statistik tahlil qilishning

ishonchsizligi. Shu tufayli ko‘pchilik xorijiy davlatlarda so‘ngi yillarda

variantlarni sistematik joylashtirish usullari kamayib bormoqda. Faqat
olingan natijalarning statistik tahlil qilish shart bo‘lmagan tajribalarda

qo‘llaniladi. Tajriba dalasida variantlarni tartibsiz joylashtirish usuli -
rendamizatsiya deb ataladi. Tajriba dalasida variantlarni qaytariqlar

bo‘yicha oddiy rendamizatsiya joylashtirish quyidagi ko‘rinishda aks

etadi (6-rasm).
I qaytariq II qaytariq III qaytariq IV qaytariq

6, 3, 5, 2, 1, 4 2, 5, 4, 6, 1, 3 1, 2, 5, 3, 6, 4 3, 4, 2, 1, 6, 5

6-rasm. Variantlarni rendamizatson joylashtirish

53