Page 94 - Урманова М. Илмий изланиш укув қулланма

Kuzgi don ekinlarni asosiy o‘g‘itlash ko‘p jihatdan o‘tmishdosh
ekin turiga, o‘g‘it me’yori va tuproq unumdorligiga bog‘liq. Bu hil

ekinlar erta bahordan jadal o‘sa boshlaydi. Shu bois ularning azotli
o‘g‘itlarga bo‘lgan talabi bu davrda kuchayadi. Ma’lumki, erta bahorda

tuproqda azotning mineral shakldagi birikmalari juda kam bo‘ladi,

chunki kuzgi-qishki mavsumda tuproq harorati past bo‘lganligi sababli
ammoni fikatsiya va nitrifikatsiya jarayonlari sust ketadi, mavjud

nitratlar yuvilib va denitrifikatsiyalanib ketganligi sababli o‘simlik

ildizlari o‘sgan qatlamda deyarli qolmaydi. Fosforli-kaliyli o‘g‘itlar
bilan qo‘shimcha oziqlantirishning samarasi ularni kuzgi shudgor ostiga

qo‘llagandagiga qaraganda ancha kam bo‘ladi.
Kuzgi don ekinlariga o‘g‘itlash me’yorini belgilashda ulardan

olinadigan hosil miqdori, o‘tmishdosh ekin va tuproq-iqlim sharoitlari

hisobga olinadi. O‘g‘itlarning o‘zlashtirilishiga kuchli ta‘sir ko‘rsatishini
hisobga olib, sug‘orishga alohida e’tibor qaratiladi.

Yaxshi madaniylashgan, o‘tmishdosh ekin me’yorida o‘g‘itlangan

va ko‘p yillik o‘tlardan bo‘shagan maydonlarda yetishtiriladigan kuzgi
don ekinlariga fosfor-kaliyli o‘g‘itlar to‘laligicha, azotli o‘g‘itlarning bir

qismi kuzda solinadi. Kuzgi don ekinlarga go‘ng yoki kompost qo‘llash

yaxshi samara beradi. Mahalliy o‘g‘itlarning samaradorligi tuproqning
chirindi bilan ta’minlanish darajasiga bog‘liq: tuproq chirindi bilan

qanchalar kam ta’minlangan bo‘lsa, go‘ng ta’sirida hosildorlik shuncha

yuqori bo‘ladi. Agar kuzgi don ekinlarni ekishdan oldin tuproqqa go‘ng
solingan bo‘lsa, kuzda azotli va kaliyli o‘g‘itlar qo‘llanilmasa ham

bo‘ladi ( engil mexanikaviy tarkibli, kam unumli tuproqlar bundan

mustasno).
O‘simliklarni rivojlanishning ilk davrlarida oziq moddalar bilan

ta’minlanishini yaxshilash uchun oz miqdorda azot-fosforli murakkab

o‘g‘it qo‘llash lozim. Azot-fosforli murakkab o‘g‘itlar ayniqsa
ekishgacha o‘g‘itlanmagan kuzgi ekinlar uchun muhimdir.

Karbonatli tuproqlarda azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlarni o‘rtacha

me’yorda solish gektaridan 4-7 s qo‘shimcha hosil olishni ta’minlaydi.
Sug‘oriladigan dehqonchilik sharoitlarida kuzgi ekinlarga

94