Page 123 - Iqtisodiyot ilmi osmonida yulduzga aylanganlar (1-qism)

РОБеРТ ЖеЙМС ШИЛЛеР

1986 йилнинг сентябрь ойида фонд бозорларида котировкалар кес-
кин тушиб кетиши рўй берди, мен шу ондаёқ инвесторлар учун ки-
чик анкета туздим, унда инвесторлар рўй берган ҳолат бўйича қандай
фикрда эканликлари сўралган эди. анкетамга олинган жавоблардан ва
келгуси тадқиқотларимдан шуни тушундимки, ҳали ҳеч ким бу каби
тадқиқот ўтказмаган – ҳеч ким инқироз вақтида кишилар нима ҳақда
ўйлашлари ҳақида қизиқмаган. кейинроқ Мертон Миллер 1946 йилги
фонд бозорлари иштирокчиларининг шарҳлари асосида ўтказилган
қимматли қоғозлар ва биржалар бўйича комиссия тадқиқотларини ИҚТИСОДИЁТ ИЛМИ ОСМОНИДА ЮЛДУЗГА АЙЛАНГАНЛАР
менга кўрсатди.
Менинг фикримча, илм-фанда кўп нарса оммавийлик самарасига
бўйсунган, кўпчилик олимлар бир хил ишни бажаради. Улар бу ишлар-
ни, биринчи навбатда, карьера тасаввурларидан келиб чиқиб бажаради-
лар, лекин агар уларнинг ҳар бири ўз йўлидан борса, истиқболда жуда
самарали ишлайдилар. айнан шунинг учун мен волатилликка эътибор
қаратдим ва бу мавзуни ишлаб чиқдим.
кэмпбелл: Шундай қилиб, инқироз рўй берганда сиз ҳар томон-
лама қуролланган экансиз-да.
шиллер: Ҳа, 1987 йилда фонд бозорида инқироз юз берганда, ме-
нинг ҳаётимда бир имконият, яъни чайқовчилик кўпиклари масаласини
тадқиқ этиш фикри пайдо бўлган деб ўйлайман. Дастлаб яна кимдир
мен каби тарихдан маълум бўлган энг йирик инқироз, яъни фонд бо-
зорининг инқирози вақтида кишилар нима ҳақда ўйлашларини тадқиқ
этиши мумкинлигидан хавотирланганман.
Бу эса тадқиқоқотларимга жиддий салбий таъсир этиши мумкин эди.
Лекин, ўйлаб кўриб, мен у ҳеч қачон маъносини йўқотмаслиги ва ҳеч
ким буни дарҳол бажаришга уринмаслигига ишонч ҳосил қилдим. Ме-
нинг қўлимда бетакрор тадқиқот олиб бориш имконияти пайдо бўлди.
Бир неча ойлардан сўнг аҚш Президенти Рональд Рейган ташаббуси
билан ташкил этилган Брэйди комиссияси инвестициялар соҳасидаги
мутахассислар орасида сўров олиб борди, бу эса, биржа инқирози
ҳисоботининг бир қисмига айланди, лекин, ундан ташқари, вақт ўтган-
лиги ва кишилар инқироз давридагига нисбатан бошқача ҳолатда экан-
ликлари маълум бўлди – шу тариқа улар инсонлар инқироз вақтида
нима ҳақда ўйлашларини била олишмади.
Бундай сўров ўтказиш учун мен деярли икки кеча мижжа қоқмадим
– 1987 йилнинг 19–20 октябрь кунлари. Мен лимондек сиқилган ҳолатда
бўлиб, лекин сўровни айнан инқироз вақтида амалга киритганимдан
12