Page 220 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
6.4. Intellektual mulk obyektlarini muhofaza
qilish usullari
Huquqning rivojlanish tarixi bevosita davlat tarixi bilan bog‘liq.
Huquq iqtisodiy bazis va uning asosida jamiyatning madaniy
rivojlanishi demakdir va bundan boshqa narsa bo‘lishi mumkin emas

deb taʼriflash mumkin.
Huquq, xususan, huquqiy tizim muayyan ijtimoiy munosabatlardan
boshlanadigan ayrim meʼyorlardan tashkil topadi.
Huquq meʼyori ayrim shaxslar, tashkilotlar, davlat organlari va
hokazolarning o‘zaro munosabatlarini tartibga soluvchi qoidalardir.
Faqat davlat butun mamlakat miqyosida ijtimoiy munosabatlarning
huquqiy tartibini taʼminlab berishi mumkin.
Huquq tizimi o‘z ichiga turli huquq sohalarini qamrab oladi, ular
o‘z navbatida kichik soha va institutlarga bo‘linadi. Huquqiy tartibga

solish predmeti bo‘yicha birlashtirilgan huquqiy meʼyorlarning
alohida guruhi huquq sohasidir. Huquqning har bir sohasiga uni
tartibga solish predmetining xususiyatlaridan kelib chiqadigan
huquqiy tar tibga solishning o‘ziga mos uslubi xosdir.
Intellektual mulk huquqi yoki intellektual mulk fuqarolik huquqi-
ning kichik sohasidir. Patent huquqi va fuqaro munosabatlari ish-
tirokchiliklarini individuallashtirish vositalarini muhofazalash, shu-

ningdek, noanʼanaviy obyektlarni muhofazalashdan iborat bo‘lgan
mualliflik huquqi va sanoat mulki shu kichik sohaning institutlaridir.
Patent huquqi. U dastlab feodalizmning so‘ngi davrlarida feodal
jamiyat negizida xo‘jalik yuritishning kapitalistik usuli vujudga
kelib, rivojlana boshlashi bilan yuzaga keldi. Patent huquqi – ishlab
chiqarishning kapitalistik usuli ustun kelishi va hokimiyatning
burjuaziya qo‘liga o‘tishi natijasida shakllandi.
Xo‘jalik yuritishning kapitalistik usuliga o‘tish bilan sifat jihatidan
yangi vaziyat yuzaga keldi. Unga zarur moddiy-texnika bazasini

yaratish sanoat inqilobi tusini oldi. Yevropa XVI asrning o‘rtalarida
Buyuk sanoat inqilobi davrini boshdan kechirdi va u patent huquqi
yuzaga kelishi uchun iqtisodiy shart-sharoit yaratdi.
Bu inqilobning asosiy bosqichlaridan biri qo‘l manufakturasidan

219