Page 461 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
maqsadida tuziladigan shartnomadir. Subyektlar o‘rtasida debitorlik
va kreditorlik qarzlari muammosi paydo bo‘lganda, yaʼni tovar-
moddiy qiymatliklarni jo‘natgan subyekt xaridordan mahsulot haqini
o‘z muddatida undirolmasa yoki bunday qarzlar shubhali, ularni
undi rish ehtimoli kam bo‘lsa faktoring vositasida qarzni undirish

ama liyoti qo‘llaniladi.
Faktoringda vositachi korxona (odatda bank) qarz bergan subyekt-
dan maʼlum bir komission to‘lov evaziga qarzdordan mablag‘ni
undirish huquqini qo‘lga kiritadi. Faktoring shartnomasi tuzilishi
bilan subyekt undirolmay turgan qarzning aksariyat qismini faktoring
sub yektidan (yoki bankdan) oladi. So‘ngra faktoring korxonasi qarzdor
korxonaga qarzni undirish bo‘yicha daʼvo qo‘zg‘atadi.
Faktoringning afzalligi shundaki, u noto‘lovlar muammosini
qisman bo‘lsada yechishga imkon beradi.

6. Subyektning faoliyati bilan bog‘liq tavakkalchilikni o‘tkazishning
eng samarali usullaridan biri – sug‘urtadir. Sug‘urtalashda sub-
yektning ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy faoliyati yoki tabiiy
omillar taʼsirida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xatarlarning
tavakkalchiligi maʼlum haq to‘lash evaziga, shartnoma asosida
sug‘urta kompaniyasining zimmasiga o‘tkaziladi.
Tavakkalchilikning biror turi natijasida subyekt zarar ko‘rsa,

zararning katta qismi sug‘urta shartnomasiga asosan sug‘urta
kompaniyasi tomonidan qoplanadi.
7. Xedjirlash – moliyaviy yoki tijorat faoliyatida baholarning (va-
lyuta kursining) tebranib turishidan yo‘qotishlarni kamaytirish uchun
tavakkalchilikni fyuchers shartnomalari yordamida sug‘urtalash
shakli hisoblanadi.
Baho (kurs)ning o‘zgarishi tavakkalchiligini sug‘urtalashga
xizmat qiluvchi shartnoma “xedj” deb ataladi. Xedjerlashni amalga
oshiruvchi subyekt “xedjer” deb ataladi.

Xedjerlashning ikki turi mavjud:
1. Oshishdan xedjerlash;
2. Pasayishdan xedjerlash.
Oshishdan xedjerlash kelgusida subyekt isteʼmol qiladigan moddiy

460