Page 463 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
Loyihaning amalga oshirilishi va uning samaradorligini nazorat
qilishni D.P. Endryu va G.R. Silkinlar tomonidan tavsiya etilgan 4S –
omil konsepsiyasi asosida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 4S –
omil konsepsiyasi quyidagi to‘rtta ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi: start-
up costs-dastlabki investitsiyalar; speed-keng quloch yozish tezligi;

scale – ko‘lam samarasi (talab qilinuvchi hajmga erishish uchun zarur
bo‘ladigan vaqt); support costs – qo‘llab-quvvatlovchi xarajatlar
(11.1-rasm). Loyihani amalga oshirish va kengaytirish bosqichida
zamonaviy korxona bunyod qilish va yangi obyektlarni ishga tushirish
borasida zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali foydalanishga
topshirish muddatlarini qisqartirishimiz va ajratilgan mablag‘larni
sezilarli darajada tejab qolishimiz mumkin bo‘ladi. Kengaytirish
bosqichiga xos bo‘lgan mazkur tavsifni “innovatsion darcha” deb
nomlash qabul qilingan bo‘lib, u loyihaning butun hayotiylik sikli

davomida xarajatlarni shakllantirish mexanizmini belgilab beradi.
Loyihani kengaytirish bosqichida moliyalashtirishning yetishmasligi
“innovatsion darcha” tomonidan taqdim etilgan imkoniyatlarni
chippakka chiqaradi.
Innovatsion loyihaning samaradorligini baholash maqsadida mah-
sulotning hayotiylik sikli bosqichlarini ajratib olish borasida
P. Boyer modeliga asoslangan quyidagi yondashuv taklif etiladi. Oltita

bosqichdan iborat bo‘lgan inkubatsiya davri loyihani kengaytirish
bos qichi deb tushuniladi va odatda unga nisbatan “innovatsion
darcha” atamasi qo‘llaniladi. “Yetuklik” bosqichining boshlanishi
bilan loyiha samaradorligini baholash tugamaydi, aksincha F. Uebster
tomonidan ishlab chiqilgan yondashuv asosida bozorning to‘yinish
va tushkunlik fazalari kengroq tahlil qilinadi (11.1-rasm).
Innovatsion loyihani taqdim etishning mazkur modelining o‘ziga
xos xususiyati shundaki, innovatsion loyiha hayotiylik siklining
dastlabki bosqichlarida xarajatlarni imkon darajasida qisqartirish

maqsadida loyiha konsepsiyasi “innovatsion darcha” boshqaruv
vositasi yordamda kengaytiriladi. Modelning ikkinchi o‘ziga xos
tomoni shundaki, loyihaning yakuniy bosqichlarida biz anʼanaviy
kompaniya sifatida pul mablag‘larini qabul qilish imkoniyatidan

462