Page 465 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
yordamida lo yihalarni baholashning o‘z versiyalarini ishlab chiqqan.
Shu ningdek, Jahon Banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) va
boshqa ko‘plab nufuzli tashkilotlar tomonidan ham o‘z yo‘nalishi
va xususiyatiga ega bo‘lgan baholash uslubiyoti ishlab chiqilgan.
Hozirda O‘zbekiston Respublikasida ham ushbu usullardan, asosan,

tijorat banklarida foydalanish keng yo‘lga qo‘yilgan va qo‘yilmoqda,
amaliy mahoratlar egallanmoqda, xorijiy tajribalar o‘zlashtirilmoqda
hamda ular o‘z samarasini bermoqda. Pul mablag‘larini (investitsiya
loyihalari bo‘yicha pul oqimlarini) diskontlashga asoslangan baholash
usullaridan biri investitsiyalarning sof joriy qiymatini aniqlash usuli
hisoblanadi (NPV). Ayrim zamonaviy iqtisodiy adabiyotlarda bu usul
sof keltirilgan qiymat, sof diskontlangan daromad yoki sof zamonaviy
qiymat deb ham ataladi. Bu usul ikkita xususiyatdan kelib chiqadi:
– har qanday firma o‘z boyligini (qiymatini) maksimallashtirishga

intiladi;
– turli xil vaqtdagi xarajatlar bir xil qiymatga ega bo‘lmaydi.
Sof joriy qiymat – investitsiyalash obyektidan foydalanish davrida
oldindan qatʼiy belgilangan va o‘zgarmas foiz stavkasi (meʼyori)da
olinadigan daromadlar va qilinadigan xarajatlarning alohida muayyan
davrdagi barcha kirim va chiqimlarining diskontlashti rish yo‘li bilan
olingan va ular o‘rtasidagi farqni ifodalovchi qiymat. Uning mohiyati

shundaki, yillik sof pul oqimi miqdori har bir davr uchun loyihani
amalga oshirishning boshlang‘ich yiliga keltiriladi va u oqibatda
o‘zini pul miqdorida sof joriy qiymat yoki sof diskonlashtirilgan
daromad (diskontlashtirilgan daromad va xarajatlar o‘rtasidagi
farq) sifatida namoyon etadi. Shuning uchun ham sof joriy qiymat
muayyan vaqt oralig‘i bo‘yicha xarajatlar va daromadlarning
farqlanishi bilan izohlanadi. Sof joriy qiymatni hisoblash firmaning
investitsion qarorlar qabul qilish jarayonining asosi hisoblanadi.
Uni hisoblash quyidagicha: eng avvalo, kerakli diskontlash stavkasi

tanlab olinadi, so‘ngra loyihadan kutilayotgan daromadlarning joriy
qiymati va ushbu loyiha uchun talab etilayotgan investitsiyalarning
joriy qiymati hisoblab chiqiladi, keyin barcha daromadlarning sof
joriy qiymatidan barcha investitsiyalarning sof joriy qiymati ayirib

464