Page 466 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
tashlanadi. Olingan farq, natija sof joriy qiymat hisoblanadi. Diskont
stavkasi investorning o‘zi uchun undan pasti (kichigi) samarasiz
deb hisoblagan minimal foyda meʼyori bo‘lishi kerak. Bu ko‘rsatkich
investitsiyalar hayotiyligi davrida, haqiqatan ham, daromadlilikni hi-
soblashdagi qo‘llanilgan darajaga yetishishligini ko‘rsatib beradi. Shu

sababli u vaqt va daromadlilik darajasiga bog‘liq bo‘ladi. U muqobil
loyihalarni taqqoslashda katta rol o‘ynaydi. Investitsiya loyihalarini
sof joriy qiymat usuli asosida baholashdan olingan natija, yaʼni sof
joriy qiymat ijobiy miqdorga ega bo‘lsa (NPV>0), u holda investitsiya
loyihasi samarali; NPV< 0 bo‘lsa, investitsiya loyihasi samarasiz,
undan voz kechish kerak; NPV=0 bo‘lgan holatda, investitsiya loyi-
hasi foyda ham, zarar ham keltirmaydi. Birinchi holatda investitsiya
loyihasini amalga oshirish mumkin. Bunda birinchi holatda investor
kapitalining o‘sishi taʼminlanishini ko‘rsatsa, ikkinchi holatda

investitsiya loyihasini amalga oshirishni rad etishga to‘g‘ri keladi.
Sababi bunday holat loyihadan kutiladigan daromad, natijani
olish imkonini bermaydi. Uchinchi holatda investor kapitalining
ko‘paymasligini ham, kamaymasligini ham bildiradi.
Daromadlilikning ichki meʼyori usuli (IRR) – bu pul
tushumlarining diskont qiymati pul chiqimlarining diskont
stavkasiga teng bo‘lgandagi daromadlilik darajasi. Boshqacha so‘z

bilan aytganda, loyihadan olingan sof tushumlarning diskontlangan
qiymati investitsiyalarning diskontlangan qiymatiga, sof joriy qiymat
esa nolga teng bo‘lgandagi diskont meʼyoridir. Bu ko‘rsatkichni
aniqlash uchun sof joriy qiymatni aniqlashda ishlatilgan formuladan
foydalaniladi va sof joriy qiymat nolga tenglashadigan minimal foiz
stavkasi topiladi. Aynan shu foiz stavkasi foydaning ichki meʼyori
usuli deb nomlanadi. Bu usul iqtisodiy adabiyotlarda rentabellikning
ichki meʼyori, qoplash yoki samaradorlik koeffitsiyenti, kapital
qo‘yilmalarning chegaraviy samaradorligi deb ham yuritiladi.

Daromadlilikning ichki meʼyori usuli sof joriy qiymat usuli kabi pul
mablag‘larini diskontlash tamoyilidan foydalanishga asoslangan. U
loyihadan kutiladigan daromadlarning sof joriy qiymati uni amalga
oshirish uchun zarur bo‘lgan investitsiyalarning joriy qiymatiga teng

465