Page 474 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
sotishdan kelgan daromadlar bilan qoplanmasa, ko‘rilgan foyda
darajasi ko‘zda tutilgan darajada bo‘lmasa, u amalga oshirilmay qoladi.
Innovatsiya loyihalarini tahlil qilish va baholashdan asosiy maqsad,
aynan ko‘zda tutilgan natijalarga erishishni realligini baholashdir.
Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda turli loyihalarga qo‘yilgan
mablag‘larning foydaliligini (samaradorligini) taqqoslashga asoslangan
baholash usullaridan keng foydalanadilar. Bunda investitsiya
loyihalaridan ko‘riladigan samara mablag‘larni bankka foiz hisobida
qo‘yishdan yoki qimmatbaho qog‘ozlar sotib olishdan keladigan
daromad (foyda) bilan taqqoslanadi. Innovatsion-investitsiya loyi-

halari samaradorligini baholashda loyihadan ko‘riladigan daromadning
ko‘pligiga, mehnat resurslarining kam sarflanishiga, loyiha ning
amalga oshirish muddatining qisqaligiga, loyiha bo‘yicha ishlab
chiqariladigan mahsulotning sifatiga, bozorda tutgan o‘rniga, shu-
ningdek, xarajatlarning to‘g‘ri olib borilishiga ko‘proq eʼtibor beriladi.
Shu bilan birga, baholashda pul oqimini to‘g‘ri ishlatilishi va nazorat
qilinishi ham katta ahamiyatga ega. Bunda kapital xarajatlarni erni
ijaraga olish, u erda bino va inshootlar qurish, mashina va jihozlar
yaratish yoki sotib olish, mutaxassislar tayyorlash kabi ishlarga sarf-
lanishi, joriy xarajatlar esa, xomashyo va materiallar sotib olish, suv,
energiya, mehnat va boshqa resurslarga sarflanishi eʼtiborga olinadi
hamda daromadlar asosiy faoliyatdan keladigan daromadlar, ishlab
chiqarish xarajatlarini pasaytirish, royalti, davlatning obligatsiyalari
orqali keladigan daromadlarga eʼtibor qaratiladi. Innovatsiya loyi-
halarini turli usullar bilan baholash mumkin, lekin barcha usullarda
eng asosiy eʼtibor loyihalarning daromadlilik darajasi xamda ko‘rila-
digan foydaning hajmini aniqlashga qaratiladi.
Innovatsiya loyihalari samaradorligini baholashda aniq natijalarga

erishish, yaʼni loyihalashtirishni yakunlash, bozorga chiqish va unda o‘z
o‘rnini mustahkamlash, belgilangan foydaga erishish, qilingan investitsiya
xarajatlarini qoplash kabi natijalarga erishish uchun belgilangan muddat
ham ayniqsa muhimdir. Shuningdek, baholashda ilmiy-tadqiqot va
konstruktorlik ishlarining samaradorligi ham hisobga olinadi. Buning
muhimligi shundan iboratki, tadqiqot va ilmiy izlanish ishlarining qisqa
bo‘lishi bir tomondan mablag‘larning kam sarflanishiga olib kelsa,

473