Page 476 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
Hozirgi paytda innovatsion loyihalarni tuzish va amalga oshirish
uzluksiz jarayon bo‘lganligi sababli uni tasvirlashda kompyuter
texnikasidan keng foydalanilmoqda. Bunda loyihaning texnik-
iqtisodiy va moliyaviy ko‘rsatkichlari hamda tashqi iqtisodiy muhitni
belgilovchi omillar hisobga olinib, loyihaning matematik modeli

tuziladi va shu model asosida loyihaning xarajatlar va daromadlar
oqimi aniqlanadi, samaradorlik ko‘rsatkichlari hisoblanadi, ishlab
chiqarish natijalarining yillik balansi tuziladi hamda tashqi va ichki
omillar taʼsiri tahlil qilinadi. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda
yirik ishlab chiqarish va moliya korporatsiyalari ana shunday
modellardan foydalanadilar. Shuningdek, bunday modellardan
investitsiya loyihalarini o‘rganuvchi va samaradorligini aniqlovchi
turli maslahatchi firmalar ham foydalanadilar.
Innovatsion loyiha samaradorligining asosiy ko‘rsatkichlari bo‘lib

quyidagilar hisoblanadi:
• loyihaning sof joriy qiymati;
• ichki daromad darajasi;
• investitsiyalarni qoplash muddati;
• rentabellik indeksi.
Biz bu ko‘rsatkichlar to‘g‘risida yuqorida to‘xtalib o‘tdik. Loyiha-
ning sof joriy qiymati (Net present value – NPV)- korxonada

investitsiya qilingan kapitalning barcha egalari uchun mavjud bo‘lgan
diskontlangan pul oqimi summasi
� �
∑ ���� � ∑ �� �� �
�
�
��� � ��� � ��� (9)
���� � � ���� � �
�
�
Bu yerda:
FCFF – t mos davrdagi daromadlar (B ) va xarajatlar(C ) o‘rtasidagi

t
t
t
farqqa teng bo‘lgan t davrdagi bo‘sh pul mablag‘lari oqimi; T- loyiha-
ning hayotiylik davri; r – diskontlash stavkasi. Loyihaning hayotiylik
t
davri (kompaniyaning ijobiy pul oqimlarini taʼmin eta olishi mumkin
bo‘lgan muddat) ko‘pincha nomaʼlum va uzoq muddatli davrlar
uchun bashoratlar tuzish ancha mushkul muammo bo‘lganligi bois,
tahlilchilar loyihaning hayotiylik davrini bashoratlashdan oldingi
va bashoratdan keyingi davrlarga ajratishadi. Bashoratlanayotgan

475