Page 492 - Innovatsion iqtisodiyot

INNOVATSION IQTISODIYOT
Akram XASHIMOV
Mazkur vaziyatda Monte-Karlo usuli va kompyuter dasturlaridan foy -

da langan holda muammoning yechimini topishimiz mumkin bo‘ladi.
Blek-Shoulz modelini qo‘llashdagi cheklovlardan yana biri
shundaki, u faqatgina Yevropa opsionlariga nisbatan qo‘llanilishi
mumkin, xolos. Chunki Yevropa opsionlarida opsionlarni bajarish

muddati aniq ko‘rsatilgan bo‘ladi. Amerika opsionlariga nisbatan
Blek-Shoulz modelini qo‘llash bir muncha qiyinchiliklar tug‘diradi.
Shunday qilib, innovatsion loyihalarning qiymati va samaradorligi-
ni baholashning mavjud modellari ikkita asosiy kamchiliklarga ega:
birinchi navbatda, tavakkalchiliklar va noaniqliklarning taʼsiri to‘liq
hisobga olinmaydi, ikkinchidan, mazkur modellar faqat moliyaviy
ko‘rsatkichlarga bog‘liq bo‘lib, nomoliyaviy ko‘rsatkichlar mutlaqo
hisobga olinmaydi.
Birinchi kamchilikni, yaʼni tavakkalchiliklarni hisobga olishni ko‘-

rib chiqamiz. Maʼlumki, tavakkalchiliklarni hisobga olish oson kech-
masa-da, ularni boshqarish mumkin va albatta ular boshqarilishi
shart. Afsuski, samaradorlikni baholash borasidagi zamonaviy
yondashuvlarning hech biri tavakkalchiliklarni boshqara olmaydi.
Ta vakkalchiliklarni boshqarish bilan mutlaqo boshqa bir tizim-
risk menejment shug‘ullanishi talab etiladi. Loyiha bilan bog‘liq
bo‘lgan tavakkalchiliklarni boshqarishning bunday tizimini yaratish

jarayoni, innovatsion tavakkalchiliklarni nazorat qilish bo‘yicha
chora-tadbirlarni amalga oshirish borasida tavakkalchiliklarni tahlil
qilishning bazaviy tamoyillarini hisobga olish imkonini beradi. Risk-
menejmentning har bir instrumentidan muayyan shart-sharoitlarda
foydalanish bo‘yicha tavsiyalarni ishlab chiqish talab etiladi. Bu esa,
joriy etilayotgan innovatsiyalarning xususiyatlaridan kelib chiqqan
holda, innovatsion loyihani amalga oshirishning butun bir davri
mobaynida tavakkalchiliklarni nazorat qilish tizimining amalda
bo‘lishiga imkon yaratib beradi. mazkur tizim tavakkalchiliklarni

farqlay olishi, baho lay olish va guruhlarga ajrata olishi lozim.
Innovatsion loyihalar qiymatini baholash borasidagi samaradorlik
va qiymatni baholash modelining ikkinchi kamchiligi, yaʼni faqat
moliyaviy ko‘rsatkichlardan foydalanish holatini ko‘rib chiqamiz.

491