Page 501 - Phẩm Tam Quốc

Đương nhiên, danh sĩ được gọi là danh sĩ, bởi họ đã nổi tiếng. Nguyên

nhân để nổi tiếng có rất nhiều, như xuất thân từ danh gia vọng tộc, như người
có chủ trương riêng, như người học vấn sâu rộng, luôn được người đời kỳ
vọng, ngưỡng mộ. Một khi họ phát biểu thì lập tức ảnh hưởng tới dư luận.
Những người này thường hay phát biểu, bất luận là trong triều hay ngoài
ruộng, họ thường coi mình là người trong dân gian để phát biểu trên lập
trường dân gian, gọi là “thanh nghị”. Từ đây thấy rõ, “danh sĩ” là “lãnh tụ ý
kiến” hoặc gọi như ngày nay là “nhân vật của công chúng”.

Có điều danh sĩ cũng có nhiều loại. Trung Quốc thông sử của ngài Phạm
Văn Lan chia danh sĩ cuối thời Hán làm ba loại. Loại một là những người
“cầu danh không cần quan”, chúng ta gọi luôn là “thanh cao phái”. Loại này

cả đời không làm quan, nhưng cả đời vẫn luôn nổi danh. Vì mỗi lần họ từ
chối lời mời của quan phủ là mỗi lần danh vọng họ lại cao hơn. Càng không
chịu làm quan thì danh tiết lại càng cao, cuối cùng thì địa vị xã hội thực tế
cũng “ngang như một viên quan lớn”. Loại hai “nói làm nhất mực, ghét ác
như thù”, có thể gọi luôn là “ngay thẳng phái”. Họ luôn sống có đạo đức (cơ
bản là các nhà nho), chỉ cần thấy điều không thuận mắt là không cho qua,
luôn mắng chửi xỉ vả. Những người này thường phát biểu về “thanh nghị”.

Loại ba, là những người “nghênh hợp phong khí”, chúng ta gọi luôn là “phái
thời thượng”. Họ thường phán đoán thời cuộc để chọn cho mình lập trường
chính trị và thái độ chính trị, thích hợp tác với nhà đương cục, được nhà
đương cục hoan nghênh. Loại một tuy không hợp tác nhưng cũng không thêm
việc thêm loạn. Loại hai là những người làm cho nhà đương cục phải đau đầu

nhất, đó là “danh sĩ phái ngay thẳng”.
Trương Ôn là “danh sĩ phái ngay thẳng”, một người danh tiếng hiển hách
khác là Ngu Phiên cũng vậy. Ngu Phiên người Dư Diêu, Cối Kê, xuất thân từ
Ngu gia “Giang Đông Tứ đại gia tộc” (Ngu, Ngụy, Cố, Lục). Họ Ngu học

vấn khá, từng viết Chu Dịch chú, được Khổng Dung tôn sùng, đến nay người
đời còn dẫn dụng. Vì vậy danh khí lớn, Triều đình và Tào Tháo có lời mời,
nhưng đều cự tuyệt, ở lại Đông Ngô làm chức quan nhỏ. Tất cả đều phù hợp
với tiêu chuẩn của danh sĩ. Nên, chỉ cần nhìn vào Ngu Phiên chúng ta hiểu
được “danh sĩ phải ngay thẳng” là thế nào.

Theo Tam quốc chí – Ngu Phiên truyện, Ngu Phiên tính tình giản dị thẳng
thắn (Phiên tính đơn giản thẳng thắn), là người biết tự lập (tính không thoả
hiệp), không hoà hợp được với nhiều người. Trần Thọ nói: “thẳng thắn nhất
xưa nay”, cương nghị, thẳng thắn. Người như vậy thường thích nói thẳng,