Page 37 - ΑΝΤΙ - Τεύχος 23
P. 37
Ἠ Εὐρώπη, àçoi‘ αὐτοανακηρὺχτηκε ὁ θεμα- στην περίοδο τοῦ Παπάγου καὶ τοῦ Καρα-
τοᾳυὶακας τῆς κληρονομιας. ἒβλεπε τὶς προσ- μανλὴ; ὅτι ό ποιητὴς μοιράζονταν τὴ μοίρα μιας
πάθειες τῶν συγγραφέων τῆς σύγχρονης Ἐλλά- χαμὲνης γενιάς. Στὸν πίνακα τῆς νεοελληνικής
δας να σᾳυρηλατήσσυν τὸ δικό τους ὅραμα τοῦ λογοτεχνίας, τ’ ὄνομα του. συνδεδεμένο μὲ τα
κόσμου, μὲ ἐπιείκεια ἢ καὶ συγκατάβαση καμια ὀνόματα τοῦ Κορνάρου καὶ τοῦ Βρεττάκου. κα-
φορά. Of ὲλάχιστες φώνὲς που ἒψταναν ώς αυ- τέληξε να εἶναι μια παρένθεση ὲτιᾳορτισμὲνη
τὴν τα τελευταῖα πενήντα χρόνια τῆς ααίνονταν να ἐξεικονίσει τὴν τάση που καλεῖται «κοινω-
πάντα στιγματισμενες ἀπ’ αὐτὸ τὸ προπατορικὸ νικὴ» ἠ «στρατευμενη». Ἀπὸ τότε. του).άχισιόν
άμάρτημα; Ἠ Ἐλλάδα που ᾳὲρνανε στὸ νοῦ δὲν για ὅσους ἠταν καλυτερα ἐνημερωμὲνοι. ὴ σιω-
ανταποκρινόταν στὶς προσδοκίες της. Μαν- πὴ αὐτὴ αρχισε να γίνεται πιὸ εὖγλωττη. μᾶς
τεύει, βέβαια. τὸ μεγαλεῐο καὶ τὴ μοναδικότητα μιλοῠσε για κείν-η τὴν «άλλη Ἐλλάδα», τὴν πλη-
τοῦ Καβάᾳη, τό ἒργο του ὅμως τῆς ἀποκαλύπτει γωμὲνη τοῦ Γράμμου καὶ τῆς Μακρονήσου, για
ἓναν ἑλληνισμὸ σύνθετο που δὲν τὸν εἶχε ὑπο- τὴν ὁποία ξεραμε, χάρη στὸ χαμόγελο τοῦ Μπε-
ψιαστεῖ. μια διασπορὰ ἀσύλληπτη ποὺ-τὸ κέν- λογιάννη, πὼς παρέμενε αδαμαστη. "Eugene να
τρο της αἰωρεῖται ανάμεσα στὴ γενέτειρα του περιμενουμε ὡς ὅτου δημοσιευτοῡν τὸ «Γράμμα
Ἀλεξάνδρεια καὶ μια μακρινὴ Ἀνατολὴ τών στὸ Ζολιὸ Κιουρὺ) κι «Ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸ γα-
συγκεχυμένων καί ραᾳιναρισμὲνων χρόνων τῆς ρυφαλλο». μέσα στήν τεταμένη ατμόσιῑ αιρα τοῦ
ἑλληνιστικής ἢ τῆς βυζαντινης περιόδου. Βρι- ψυχροῦ πολέμου. για να λάβουμε τὰ πρώτα
σκόμαστε κι ὅλας μακρια ἀπ’ τὴν ἡρωικὴ, τὴ ἀγωνιστικὰ μηνύματα τοῦ ποιητή.
γλυπτικὴ καὶ καθησυχαστικὴ εἰκόνα τής κλασι- Ὠστόσο, θα χρειαστεῑ να φτάσουμε στὸ
xñç ἐποχῆς. Μάρτιο τοῦ 1957 - ὅταν ὁ Ἀραγκὸν δημοσίεψε
Μὲ τὸ Σεφὲρη, καθυστερημένα ἀναγνωρι- στα «Γαλλικα Γράμματα» τὸν πρώτο μεγάλο
σμένο, ἡ μαγεία ἀποκαθίσταται ἐν μερειῑ ἀπ’ τὸ μονόλσγο, τὴ «Σονάτα τοῦ Σεληνόφωτος», μαζὶ
’ἑργο τοῦ Τ. Σ, Ἐλιοτ ἀρυεται τὸ μυστικο μιᾶς μὲ μια παῳυσίαση τοῦ ποιητῇ - για νὰ ξεφὺγει
ἀλχημείας ποὺ τοῦ ἐπιτρέπει ν’ αναμιγνυει. ἡ φωνὴ τοῦ Ρίτσου ἀπ’ τὴν ανωνυμία τῆς μάχης
μὲσα ο· ἓνα στίχο απογυμνωμένο απὸ κάθε ψευ- καὶ ν’ ἀποκτήσει τὴ δική της εὐδιάκριτη τονικό-
δαίσθηση, τὶς ὰντιφατικὲς νοσταλγίες τών πα- τητα. Ἡ φωνὴ αὐτή, ποὺ ξεχωρίζει ἤδη ἀνά-
ρηκμασμὲνων πολιτισμιῦν. Χάρη στὸ Σεᾳέρη. ὁ μεσά σ” ὅλες τὶς φυΝὲς, εἶναι ἕνα «νέο ρίγος»
οῠμανισμὸς ἐπανακτα τα πιὸ ἀκριβά του ὁρά- ποὺ θα ἐπιβεβαιωθεῖ στα χρόνια ποὺ ἀκολου-
ματα. θοῦν μὲ τὴ δημοσίευση τοῦ «Παράθυρου», τῆς
Ὡστόσο. τὴν πολιτιστικὴ ὲπανασυνδεση Ἐλ- «Γεφυρας», τοῦ «Ἀποχαιρετισμοῡ» καὶ τῶν
λάδας κι Εὐρώπης ἢταν γραᾳτὸ να τὴ σφραγίσει «Μαρτυριῶν». Ἡ απήχηση πάντως τῶν ποιημὰ-
ό παγκόσμιος θρίαμβος που· γνώρισε τὸ ἓργο των αὐτῶν δὲν ξεπερνάει τὸ στενὸ κύκλο ἑνὸς
τοῦ Καζαντζάκη. Δυστυχώς, ἡ ἀπανασὺνδεση ὲξαιρετικα πολιτικοποιημένου κοινοῦ.
αὐτὴ ἧταν κάλπικη. Χάρη στὴ ραγδάία οἰκονο- Ἡ μεγάλη στροφὴ γίνεται μὲ τὸ ὰπριλιανὸ
μικὴ ανοδο τῆς Δυσης. ἡ Ἐλλάδα γινόταν ἕνα πραξικόπημα τοῦ 1967. Βοηθάει τὸ Ρὶτσο να
εἶδος τουριστικής ἀπόᾳ υσης. ἡ γῆ τῆς ᾳυγής σε φτάσει σ’ ἕνα πολὺ εὐρύτερο ἀκροατήριο, ὲνὼ ἡ
,τιμὴ εὐκαιρίας, καὶ πρόσφερε τὴν ἓκφραση τὼν συγκίνηση ποὺ διεγείρει ἡ καταπίεση φτάνει
νέων της συνθηκῶν καὶ μιαν εῡπεπτη μυθολογία στὸ κατακόρυφο καὶ κινητοποιεῖ, ἐν ὀνόματι
ὲνσαρκωμένες στα τελευταῖα μυθιστορήματα τοῦ Ρίτσου, τὴν πλειοψηφία τῶν διανοουμένων.
τοῦ ἐρημίτη τῆς Ἀντίμπ. Ἀπροσδόκητη εὐκαι- Ἡ συμβολὴ τῶν συνταγματαρχὼν στὸ σημείο
ρία. Για τὶς «ἐλὶτ» τῆς Νέας Ὑόρκης, τοῦ Βερο- αὐτὸ ὑπῆρξε ἀναμφισβήτητηῑ ξεσκίζοντας βίαια
λίνου καὶῖοῦ Παρισιοῦ, ἡ ἑλληνικὴ κουλτούρα τὸν πέπλο τῆς ἑνομιμότητας» μὲ τὸν ὁποῐο ἡ
ἒπαιρνε ἓνα ἂρωμα ποὺ μὺριζε διακοπὲς στὴν ἐπίσημη ἰδεολογία κάλυπτε, γιὰ χρόνια, τὴν
Κρήτη κι ἡ προσωπικότητα τοῦ Ζορμπα ξαναῑ πραγματικότητα τῆς χώρας, βοήθησαν τὴ δυ-
ζωντάνευε τὸν ἀγαθὸ ἂγριο τοῦ Ρουσώ προσδί- τικὴ κοινή γνώμη, ποὺ τὴν ξεγὲλαγαν ὣς τότε, μὲ
δοντας στὴ νοσταλγία τους για τὸν ἥλιο ἕνα με- μυα ψεὺτικη εἰκόνα, να συνειδητοποιήσει τὴν
σσγειακὸ ἱδεὼδεςῑ αὐτό, ἐπέτρεπε ν’ ἀγνοεῖται κατάσταση.
μιὰ πραγματικότητα πολὺ πιὸ δυσάρεστη. Χω- “ Ἀπὸ τὴ μια στήν άλλη, ὁ μῦθος τοῦ Ζορμπᾶ
ρὶς ν’ ἀμφισβητοῦμε τὴν ἀξία τοῦ ἓργου καθὼς ἀνατρέπεται, γυρνάει τὰ μέσα ἔξω, ἀποκαλὺ-
καὶ τοῦ εἰδικα ἑλληνικοῦ στοιχείου ποὺ ἐνδέχε- πτει τὴν ανατριχιαστικὴ ὰθὲατη ὁψη του, τὸν
ται να διατηρεῖ, παρὰ τὴν ἐκμετάλλευση ποὺ ἐφιάλτη μέσα στὸν δπσῖο ὁλες οἱ τουριστικὲς
τοῦ ἐγινε, ὀὲν μποροῦμε παρὰ να διαπιστώ διαδρομὲς καταλήγουν στὸ ἀδιέξοδο τῆς ὁδοῦ
σουμε πὼς σε μυὰ δεδομένη στιγμὴ ὁποτέλεσε τὸ Μπουμπουλίνας,
ἀνεκτίμητο πρόσχημα μιᾶς τύφλωσης. Ἡ συνειδητοποίηση αὐτή, βέβαια, δὲν ἦταν
Ἀντιλαμβάνεται κανεὶς ἀμέσως γιατί ἡ πο- ἀμοιρη κάποιας ὑποκρισίας, παρ’ ὀλ’ αὑτά,
ρεία τοῦ Ρὶτσου ὑπῆρξε κάτι τὸ καινούργιο καὶ ὅμως, ἀντιστοι οῦσε σὲ μια πραγματικὴ ἀλλαγὴ
κάτι τὸ τόσο σημαντικόῑ μια ἐπίμονη κι ἐπιτα· νοοτροπίας. E ναι χαρακτηριστικὸ ὅτι στὴν
κτική ἀναφορὰ στὴν πιὸ ἀνησυχητικὴ πραγμα- περίοδο τῆς δικτατορίας, παράλληλα μὲ ,τὴν
τικότητα τοῦ τόπου. Θὰ μπσροῡσε να πεῖ κανείς ἐξάπλωση τῆς φήμης τοῦ Ρὶτσου - τὰ ἔργα τοῦ
πὼς ἡ ἀναφορὰ αὑτὴ προὺπήρξε ’τοῦ ἔργου, ὁποίου μεταφράζονται παντοῦ - παράλληλα μὲ
μιᾶς καὶ τ’ ὁνομα τοῦ ποιητή ἀρχισε να γίνεται τὴν ἐνθουσιώδη ὑποδοχή ποὺ ἐπιφυλάσσεται
γνωστὸ πρὶν τὸ εὐρωπαῖκὸ κοινὸ ἔχει τὴ δυνα- στὸ «Ζ» τοῦ Κώστα Γ αβρᾱ, μεταφράζονται για
τότητα νὰ τὸν δι άσει. Στὴν ἀρχή, ό Ρίτσος για πρώτη φορὰ μυθιστορήματα ποὺ συλλαμβάνουν
τὴν Εὐρώπη δὲν αν παρα μια σιωπή. βαθύτερα τὴ νεοελληνικὴ πραγματικότητα,
ὅπως ἡ τριλογία τσῦ Στρατή Τσίρκα ἢ «Ἡ Καγ-
κελλόπορτα» τοῦ Ἀντρέα Φραγκιᾶ, Ἐπρόκειτο
γιὰ μιαν ἀπάντηση στὴ συγκεκριμένη προσδο-
κία ἑνὸς κοινοῦ ποὺ ἀντιλαμβανόταν ὅτι τὸ εἶ-
χαν ἀπατήσει κι ἔθετε στὸν ἑαυτό του πολλὰ
“A; ωαθοὺμε στὴ Γαλλία. Mi»: ὲξαίρεση μια ἐρωτή ματα·
σύντομη παρουσία, στα 1945. μὲ τὸ «Γράμμα
στὴ Γαλλία», ποὺ τὴ χρωστᾶμε στὸ Ροζὲ Μιλλιέξ.
τί ἀκούσαμε για τὸν ποιητὴ ὡς τα 1957. μέσ’ ἀπ’
τὰ ἄρθρα ποὺ ἀφιέοωνε ὁ τύπος τῆς ἀριστερᾶς
33
