Page 41 - ΑΝΤΙ - Τεύχος 23

V: ι. ’ ,Α

. Γιὰ νὰ καταλάβουμε τί σημαίνει ἡ ἀγελὰδα πρέπει να ἐξετά- εἶναι ἀτελὲς καὶ κάτι ποὺ εἶναι τέλειο. Αύτὴ τὴ φορά, ἀντίθεταῖ

ρουμε καὶ τὶς βοηθητικὲς εἰκόνες ποὺ προηγοῦνται. Ἀμέσως ὁ ἀπειρος, ἐπανερχόμενος ρυθμὸς τῆς ζωῆς ὁὲν εἶναι πιὰ τέ-

. παρατηρεῐ κανείς, ὃτι οἱ περισσότερες εἶναι καὶ δυαδικὲς καὶ λειος· εἶναι ἡ ἀπέραντη πληγὴ τοῦ κόσμου. Φαίνεται τώρα πὼς

γττιιιράδοξες. Εἰκάζουμε ὅτι ὁ Ρίτοος α’ αύτὸ τὸ ποίημα ἓνδιαφέ- τὸ αἰώνιο δὲν θεραπεύει τὴν ἀδικία τοῦ ἐπίγειου, ἀλλὰ τὴν αὐ·

, ρεται γιὰ τὴν ἓνωση ἀντιφατικῶν στοιχείων. Προχωρώντας ξάνει. Προχωρώντας ὅμως, μαθαίνουμε πὼς τὸ αἷμα τῆς ἀγελά-

ὤμως, καταλαβαίνουμε ὃτι ὑπάρχουν καὶ δυὸ εἴδη ἀντιφάσεων. δας λίγο-λίγο έσβηνε μέσα σιὴ μεγάλη αὐτὴ πληγὴ σὰν νὰ περ-

“ _ τὸ πρῶτο εἶδος ἕνα στοιχεῖο περιορίζει καὶ φυλακίζει τὸ ἀλλο, νοῦσε «ἐλευθερωμένο, ἀνώδυνα] σὲ μιὰν ἀόρατη φλέβα τοῦ κό-

ᾆπως λ.χ. ὁ θρῆνος τὴν ἴδια τὴν Ἠλέκτρα σμου». Συμπεραίνουμε ὅτι ἀκόμα καὶ στὸ μολυμὲνο αὐτὸ ρυάκι

τῆς αἰώνια ρευστής ζωῆς, ὑπάρχει μιὰ θεραπευτικὴ ἱκανότητα

‘ εἶναι ἡ ἴὸια κρεμασμένη μέσα στὴ φωνή της ποὺ κατευνάζει τὴ συγκεκριμένη ἀδικία καὶ καταπραύνει τὴ

ν· γλωσσίὸι καμπάνας, καὶ χτυπιὲται καὶ χτυπάει τὴν καμπᾰνα. συγκεκριμένη ταραχή. Ἒχουμε ἀνεβεῖ λοιπὸν ἓνα βουνὸ ἀπὸ

παραδοξολογίες. ὥστε νὰ βρισκόμαστε πολὺ πιὸ πάνω ἀπὸ τὴ

Τὴν ἀντίφαση αὑτὴ τὴν ἐξηγεῖ ἀργότερα ὁ Ὀρέστης ὅταν μονόπλευρη, σακατεμένη νοοτροπία τῆς Ἠλέκτρας, ποὺ «φυλα-

“at, χρησιμοποιώντας καὶ μιὰ άλλη παράδοξη παρομοίωοη, κισμένη σιὴν τυφλότητά της» ἐχθρεύεται τὸ καθετὶ πσὺ γίνεται

ὼς ἡ Ἠλέκτρα εἶναι «ἐντειχισμένη οτὴ στενὴ δικαιοσύνη της». «δίχως λόγο». Ἡ ἀγελὰδα ξέρει τὴν παράλογη ἀλήθεια

ἒ έλει νὰ πεῖ, ὁτι οἱ συνήθως ἀποδεχτὲς ἀφορμὲς τῆς ἐκδίκησης,

,δηλαδὴ «δικαιοσύνη», «τιμωρία», «χρέος», ποὺ ὃλες τους δὲν πὼς τὸ αἷμα μσς ὁὲ χάνεται, πὼς τίποτα ὁὲ χάνεται,

”“ ἐἶναι παρὰ συνθήματα ποὺ ἀντικατασταίνουν τὴν κατανόηση τὶποτα, τῑποτα ὁὲ χάνεται μέσα a’ αὐτὸ τὸ μέγα τὺτοτα.

ι ‘ μᾶς δίνει ἡ περισυλλογή, καταστρέφουν παράδοξα ὸχι τοὺς

a ισητοὺς σφετεριστὲς ἀλλὰ τὴν ἴδια τὴν Ἠλέκτρα Μὲ τὴν πα- Αὐτὴ ἡ σοφία εἶναι ὁ καρπὸς τὴς περισυλλογῆς τοῦ Ὀρέστη.

’ἐοὲῧςὲἓῖ ἴὲὶῗὲζῗὲτῖςρῖξῖοωὶἓὲὄωέἑὲῗὴᾝῲῗᾚῗὲαἶὲ Σέρνει τώρα μιὰ τέτοια ἀγελάδα μὲς στὸν ἴσκιο του, ὅπως δ

,τ · b ’ ἀγρότης ποὺ κρατοῦσε τὴ σκιά τοῦ ἀπείρου κάτω ἀπ’ τὴ μα-

’πάνα) πού, ζητόητας ὁλοένα μιὰ «δίκαιη» πράξη, περιορίζει σχάλη του. Βρήκε κεῖνο τὸ ἂνοιγμα πρὸς τὰ ἔξω (καὶ πρὸς τὰ

,2 · ἑαυτό της καὶ τὸν περικλείνει μέσα. μέσα) ποὺ ζητοῦσε πρίν. Ἐνὼ ἡ Ἠλέκτρα χτυπιέται στήν καμ-

, Ὁ Ὀρέστης ἀρνιέται νὰ ἐντειχιστεῖ ἓτσι. Αύτός. ζητώντας πάνα, ὁ Ὀρέστης, ὲφοδιασμένος μὲ τὶς «σκιὲς τῶν δυὸ κερά-

a ‘ ι ἂνοιγμα πρὸς τὰ ἔξω] καὶ πρὸς τὰ μέσα», τὸ βρίσκει (ὅπως των», ἴσως θὰ μπορέσει νά περάσει «τὴν κατάκλειστη πόρτα».

ξ · βρίσκουμε κι ἐμεῐς) χάρις σ’ ἕνα δεύτερο εἶδος δυαδικῶν Εἶναι ἕτοιμος λοιπὸν νά ἀφήσει τὴν περισυλλογὴ καὶ νὰ μπεῑ

ἰκόνων στὸ ὁποῖο ὁ δρῶν δὲν χτυπιέται οὐτε χτυπάει κανένα ἀποφασιστικά σὲ μιά πράξη σύμφωνα μὲ τὴν πολύπλοκη ἀντι-

3 ερι ιψό, ἀλλὰ ἀπορροφιέται ἀπὸ Eva ἀόριστο, ἀπειρο ἔξω, ληψη τῆς ζωῆς ποὺ τοῦ χάρισε ἡ .

ἰ “ ε ναι κι αὐτὸ ἀντιφατικὸ ἀλλὰ συνάμα καὶ δημιουργικό. Συγκεφαλαιώνοντας, ea έλεγα πὼς ὁ Ὀρέστης ἀνακάλυψε;

*ᾗ ’οί παρομοιώσεις τοῦ εἴδους αὐτοῦ, ποὺ ἡ πιὸ σημαντικὴ εἷ- α’) ἕνα ἀπειρο πλαίσιο γιὰ τὶς ταραχώδεις πράξεις μας, ἕνα

m ἐκείνη τῆς ἀγελάδας, ζευγαρώνουν ἀντιθετικὲς ἰδέες ὅπως πλαίσιο δημιουργικό, ποὺ περιέχει μέσα του καὶ τὴν ἀρνηση ποὺ

ζ ταραχὴ μὲ τὴ σιγή, τὴν κίνηση μὲ τὴν ἀκινησία, τὸ ἀόριστο εἶναι ἡ προῦπόθεση τῆς κατάφασης· β’) μιὰ βαθειὰ κατανόηση
τής πορείας ὅπου ἡ γῆς οἰκειώνεται μὲ τὸ (ιπειρο.

ῃ · τὸ ὁρισμένο, τὸ θάνατο μὲ τὴ ζωή, τὸ ἐπίγειο μὲ τὸ ὲπουράνιο, Τὸ ποίημα μᾶς μαθαίνει πῶς έμεῖς οἱ θνητοὶ συμμετέχουμε

î" συγκεκριμένο μὲ τὸ γενικό, Ἕνας ἀγρὸτης, π.χ. κρατάει κάτω στήν παγκόσμια Ἀλήθεια (τὸ μέγα τίποτα). Ὑπάρχουν δυὸ

.äân’ τὴ μασκάλη του μιὰ σκιά ποὺ εἶναι τὸ «ἰχνογράφημα - στάδια. Πρῶτον. μὲ τὴν περισυλλογὴ ἀναγνωρίζουμε «τήν ἀθω-

ζᾶττᾰνα μακρινὸ τοπίο τοῦ ἀπείρου» · Eva πηγάδι πνίγει τὰ πσν- ότητιι ὅλων τῶν σφετεριστῶν», ἐπειδὴ ὅλοι μας εῐμαοτε «σφετε-

ξῖίκια ποὺ πέφτουν μέσα του καὶ καθρεφτίζει τοὺς αἰώνιους ριστὲς σὲ κάτι». Δεύτερον, πράττουμε σύμφωνα μὲ αὐτὴν τὴν

ςρστεριομοὺς ποὺ ἀργοσαλεύουν ἀπὸ πάνω του. Οἱ εἰκόνες αὒ- ἀλήθεια, ποὺ εἶναι ἡ Μοῖρα μας.

,Ῑῗὲς ταιριόζουν τ’ ἀταίριασταε πάντα ζευγαρώνουν κατιτὶ μικρό, Ἐτσι κάνει ὁ Ὀρέστης. Φαίνεται σὰν νὰ ἔπραξε ὁ,τι ἔπραξε

ῥρισμένο καὶ ἴσως καὶ καταστροφυοὸ μὲ μιὰ Θεία ἠρεμία ἀπὸ ta

γιὰ τοὺς λόγους ποὺ πρόβαλε ἡ Ἠλέκτρα - τιμωρία, μίσος, δι-

_ καιοσύνη, ὲκδίκηση - ἀλλὰ αὐτοὶ δὲν εἶναι παρὰ ἕνα «χρήσιμο

μὲ τὸν «ἐπανερχόμενο ρυθμὸ τής ζωῆς». προσωπεῑο» ποὺ φόρεσε γυὰ νὰ καλύψει ἀπὸ τὸ πλῆθος τὸ

ff: Εἶναι σὲ μιὰ τέτοια ἀτμόσφαιρα τῆς σιγῆς «τῶν σπόρων καὶ «γδαρμένο πρόσωπό του», δηλαδὴ τὴν τέφρα του. Ἀφοῦ μοι·

ἂστρων», ποὺ συναντοῠμε γιὰ πρώτη φορὰ κείνη τὴν «καρ- ραῖα συμμετέχει ὁ ἴδιος στὸ θάνατο, διαλέγει ἐλεύθερα τὴ

5.1“ · ικὴ γελάδα» καὶ γι’ αὐτὸ τὴν ἑρμηνεύουμε ὡς Eva σύμβολο «γνώση τρομερὴ (ὰκατόρθωτη ἀπ’ τὸ πλῆθος», «τὴ γνώση καὶ

~._'._.° ‘ σπρώχνει τὴ γῆ νὰ οἰκειώνεται μὲ τὸ γαληνιαῖο ἀπειρο. τὴν πράξη τοῦ θανάτου ποὺ τὴ ζωὴ ὼεβὰζειη.

“5 ταν ὅμως τὴν ξανασυναντοῦμε πάλι, καταλαβαίνουμε πὼς ἡ Φτάσαμε στὸ τελευταῑο παράδοξοῑ Καταστροφικὲς πράξεις

· λάδα περιέχει ἀντιθέσεις κι αὐτή, καὶ μάλιστα ἀντιθέσεις πιὸ καμωμένες ἀπὸ θνητοὺς ποὺ συμμετέχουν ἀναπόδραστσ. σ’ ἕνα

” φατικὲς ἀπὸ ὅσες εῖδαμε πρίν. Τούτη τὴ φορὰ τὸ ζῶο δὲν δημιουργικὸ ἀπειρο τὸ ὁποῖο περιέχει καὶ τὴν καταστροφικό-

ηρυκάζει πιὰ στὸ σεληνόφως. «Ξεζεμένη μόλις ἀπ’ τ’ axe- τητα, εἶναι καταφατικές. Σὰν νὰ λέγαμε, «ὁχι + ὁχι = ναί».

, ἰναι «λαβωμένηί στα πλευρὰ καὶ στὴ ράχη, ραβδισμένη στὸ Δὲν μπορεῐ ὁ Ὀρέστης νὰ θεμελιώσει τὴν πρὰξη του στοὺς

’ . ι. Ἐπομένῳς συμμετέχει τόσο στὴν ταραχώδη ἀδικία τῆς ἀνεπαρκεῑς λόγους τῆς Ἠλέκτρας· μπορεῐ ὅμως νὰ τὴ θεμελι-

ς δσο καὶ στὸν ἤσυχο, δημιουργικὸ ρυθμό της, ώσει σ’ αὐτὸ τὸ «ναὶ» τὸ «δίχως λόγο» ποὺ «φέγγει ἀόριστο κι

ἀδιάβλητο πέρα ἀπὸ σένα κι ἀπὸ μένα». Μπορεῖ νὰ ζητήσει

γνωρίζοντας ’τὴν ἃρνηση καὶ τὴν ὑποταγή, «κάποια νίκη ἀνώφελη πάνω στὸν πρῶτο μας καὶ τελευταῦο μας

ἀὸιαλλαξῑα καὶ τὴν ἐχῲότητα μέσα στὴ συμφωνία, D.

Στὸ ἐξαίσια) αὐτὸ ποίημα, ὁ Ρίτσος ἀπορρίπτει κάθε πράξη

Ἱὲπαραδοξολογία ὲπαναλαμβάνε-ται στοὺς ἐρχόμενους στί- ποὺ δὲν θεμελιώνεται σὲ συλλογισμούς, σὲ «γνώση τρομερή».

Ξέρει πὼς ἡ περίπλοκη αὐτὴ γνώση μπορεῐ νὰ μᾶς παραλύει·

ἀναγνωρίζει δηλαδὴ τὴν πάλη μεταξὺ περισυλλογής καὶ πράξῃ-ς.

Ὅμως πιστεύει πὼς μποροῡμε νὰ νικήσουμε τοὺς δισταγμούς

μσς καὶ νὰ βγοῦμε μὲ μυὰ ἀκόμη πιὸ δυνατὴ ἀποφασιστικότητα.

. τὰ ἔξω, τὴ μέσα της πληγή, σὰ νᾶγλειφε Ἐτσι στὸ τέλος ὁ Ὀρέστης δέχεται τὴ μοῖρα του. Σκοτώνει

’σιωπηλῄ μεγάλη, οτρογγυλὴ πληγὴ τοῦ κόσμου... τοὺς σφετεριστὲς καὶ ὁ βόγγος τοῦ Αἰγίσθου καὶ ἡ κραυγὴ τῆς

Κλυταιμνήστρας άπορροφιοῦνται ἀμέσως ἀπὸ τὸν ἐπανερχό-

μενο ρυθμὸ τῆς ζωῆς, ἒναν δυαδικὸ ρυθμὸ ποὺ περιέχει τώρα

ὁχι μονάχα τὰ τιτιβίσματα τῶν πουλιών ἀλλὰ καὶτοὺς θόρυβους

καταστροφικῶν κυνηγῶν. Καὶ ἡ ἀγελάδα, σὰν κύριο παράδοξο

σύμβολα τοῦ ποιήματος, ὲπιβλέπει τὸ πᾶν.

’37 ,_

’ 22€