Page 94 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ข่อยน�้า

ข่อยน้ำา สารานุกรมพืชในประเทศไทย
Streblus taxoides (Heyne ex Roth) Kurz
ชื่อพ้อง Trophis taxoides Heyne ex Roth
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. แยกเพศต่างต้น มีหนามยาวประมาณ 1.5 ซม. หูใบยาว
2-5 มม. ติดทน มีขนครุย ใบรูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 2-18 ซม. ขอบจักฟันเลื่อย
ช่วงปลาย เส้นแขนงใบข้างละ 6-12 เส้น ก้านใบยาว 1-6 มม. ช่อดอกเพศผู้แบบ
ช่อเชิงลดสั้น ๆ หรือเป็นกระจุกแน่นตามกิ่งสั้น 1-4 ช่อ ยาว 4-8 มม. ดอกเกือบไร้ก้าน
กลีบรวมยาวประมาณ 1.5 มม. เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 2 มม. ช่อดอกเพศเมีย
ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นกระจุก มีดอกเดียว กลีบรวมรูปใบหอก ยาว 2-5 มม. ขยาย ข่อยน�้า: ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ กลีบรวมขยายในผล (ภาพซ้าย: ยะลา - RP); ข่อยใบใหญ่: ช่อดอกเพศผู้แบบ
ในผลยาวได้ถึง 2 ซม. ยอดเกสรยาว 0.5-3 มม. ผลรูปรี ยาว 0.5-1 ซม. ช่อเชิงลด มีช่อเดียว (ภาพขวา: กุยบุรี ประจวบคีรีขันธ์ - SSi)
พบที่อินเดีย ภูฏาน ศรีลังกา จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย
ฟิลิปปินส์ ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ
300 เมตร

ข่อยใบใหญ่
Streblus macrophyllus Blume
ไม้ต้น สูงได้ถึง 12 ม. บางครั้งมีหนามยาวประมาณ 5 มม. หูใบยาวได้ถึง 1 ซม.
ใบรูปไข่กลับ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก ยาว 6-22 ซม. ขอบเรียบหรือจักฟันเลื่อย
เส้นแขนงใบข้างละ 6-10 เส้น ก้านใบยาว 2-8 มม. ช่อดอกเพศผู้แบบช่อเชิงลด ข่อยหนาม: ขอบใบจักฟันเลื่อยเป็นหนาม ช่อดอกเพศผู้แบบช่อเชิงลด 1-2 ช่อ ออกตามซอกใบ ก้านช่อสั้น (ภาพ:
ออกเดี่ยว ๆ ยาว 1.5-14 ซม. ก้านช่อยาว 2-4 มม. ดอกไร้ก้าน กลีบรวมยาว 1-1.2 มม. น�้าตกตาดขาม สกลนคร - PK)
เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 2 มม. ช่อดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ มี 1-10 ดอก เรียงคล้าย ขันทองพยาบาท
ช่อกระจะ ก้านช่อยาว 0.2-1 ซม. ก้านดอกสั้น กลีบรวมยาว 1-2 มม. กลีบคู่ใน
ขยายในผลยาว 0.7-1 ซม. ยอดเกสรยาว 1.5-3 มม. ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-1.5 ซม. Suregada multiflora (A. Juss.) Baill.
พบที่จีนตอนใต้ พม่า เวียดนาม คาบสมุทรมลายู บอร์เนียว และฟิลิปปินส์ ใน วงศ์ Euphorbiaceae
ไทยพบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ขึ้นตาม ชื่อพ้อง Gelonium multiflorum A. Juss.
ป่าดิบแล้งที่เป็นหินปูน ความสูงระดับต�่า ๆ ไม้ต้น สูงไม่เกิน 15 ม. แยกเพศต่างต้น หูใบเชื่อมติดกันขนาดเล็ก ร่วงเร็ว
ใบเรียงเวียน รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 12-15 ซม. แผ่นใบมีจุดโปร่งแสง ช่อดอก
ข่อยหนาม แบบช่อกระจุกสั้น ๆ ออกตรงข้ามใบ ก้านช่อยาวได้ถึง 1 ซม. ก้านดอกยาว 4-6 มม.
Streblus ilicifolius (Vidal) Corner กลีบเลี้ยง 5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม รูปรี ยาว 3-4 มม. ไม่มีกลีบดอก จานฐานดอก
ชื่อพ้อง Taxotrophis ilicifolius Vidal เป็นวง มีต่อมกระจาย เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ยาวเท่า ๆ กลีบเลี้ยง อับเรณูติด
ด้านหลัง เป็นหมันในดอกเพศเมีย รังไข่ 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 1 เม็ด ก้าน
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. หนามยาว 1-4.5 ซม. กิ่งมีขน หูใบยาว 3-8 มม. เกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรแยก 2 แฉก ผลสด ผนังชั้นในแข็ง จักเป็นพูตื้น ๆ ยาว
ใบรูปรี รูปไข่กลับ ยาว 4-25 ซม. ปลายมีติ่งคล้ายหนาม ขอบจักฟันเลื่อยเป็น 2.5-3.5 ซม. แตกเป็น 3 ส่วน มีคอลิวเมลลา เมล็ดมีเยื่อหุ้มสีขาว
หนามห่าง ๆ เส้นแขนงใบข้างละ 8-12 เส้น ก้านใบยาว 0.2-1 ซม. ช่อดอกเพศผู้ พบที่อินเดีย บังกลาเทศ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน และคาบสมุทรมลายู ในไทย
แบบช่อเชิงลด 1-2 ช่อ ยาว 1-5 ซม. ก้านช่อและก้านดอกสั้นมาก กลีบรวมยาว พบทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าละเมาะ และชายป่าที่แห้งแล้ง
ประมาณ 1 มม. เกสรเพศผู้ยาว 2-2.5 มม. ช่อดอกเพศเมียแบบช่อกระจะ ความสูงไม่เกิน 500 เมตร น�้าคั้นจากใบใช้แก้ไข้
ออกเดี่ยว ๆ ก้านช่อยาวประมาณ 1.5 ซม. มี 1-3 ดอก ก้านดอกยาว 2-8 มม.
กลีบรวมยาว 1-2 มม. กลีบคู่ในขยายในผลยาวได้ถึง 1 ซม. มีขนครุย ยอดเกสรยาว สกุล Suregada Roxb. ex Rottler อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Crotonoideae มีประมาณ
2-3.5 มม. ผลเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 ซม. กลีบรวมหุ้มประมาณกึ่งหนึ่ง 30 ชนิด พบในแอฟริกา มาดากัสการ์ และเอเชีย ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมา
พบที่อินเดีย บังกลาเทศ จีนตอนใต้ พม่า ลาว เวียดนาม ภูมิภาคมาเลเซีย และ จากภาษาเตลูกู ในอินเดีย “soora gade” ที่ใช้เรียกพืชชนิดนี้
ฟิลิปปินส์ ในไทยพบกระจายทั่วไปทุกภาค โดยเฉพาะตามเขาหินปูน ความสูงถึง เอกสารอ้างอิง
ประมาณ 500 เมตร Chantharaprasong, J. (2007). Euphorbiaceae (Suregada). In Flora of Thailand
Vol. 8(2): 564-566.
เอกสารอ้างอิง
Berg, C.C., N. Pattharahirantricin and B. Chantarasuwan. (2011). Moraceae. In
Flora of Thailand Vol. 10(4): 667-674.
Wu, Z., Z.K. Zhou and M.G. Gilbert. (2003). Moraceae. In Flora of China Vol.
5: 28-30.

ข่อย: ขอบจักฟันเลื่อย ช่อดอกเพศผู้แบบช่อกระจุกแน่น ช่อดอกเพศเมียมักมีดอกเดียว ยอดเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก ขันทองพยาบาท: ช่อดอกเพศผู้ ออกตรงข้ามใบ เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ไม่มีกลีบดอก ผลแตกเป็น 3 ส่วน (ภาพดอก:
กลีบรวมขยายในผล ผลสุกสีเหลืองอมส้ม (ภาพดอกเพศผู้และดอกเพศเมีย: ศรีสะเกษ - SSi; ภาพผล: มุกดาหาร - PK) ภูหินร่องกล้า พิษณุโลก - SSi; ภาพผล: มุกดาหาร - PK)

74

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 74 3/1/16 5:17 PM