Page 64 - Türk Yurdu 387. sayı Kasım 2019(web için-kapaklı)

OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE IRAK’TA

YAYIMLANAN TÜRKÇE DERGİLER - 2

DR. ŞEMSETTİN KÜZECİ

1. Osmanlı idaresi dönemi (1534-1918)
Osmanlı döneminde Irak’ta yayımlanan Türkçe
derilere bir göz atarsak, genel olarak merkez yöneti-
min denetiminde yayımlanırdı. Irak, 1869-1918 yılları
arasında üç vilayetten oluşuyordu (Musul, Bağdat ve
Basra). Matbuatta ise Osmanlı’nın kanunları geçer-
liydi. 1908 Meşrutiyet Nizamnamesi’ne kadar bu du-
rum devem etti. Daha sonra yeni bir dönem başladı.
Genel olarak dergilerin hedef kitleleri yetişkin ve ay-
dın kesimlerdir. İçerik açısından kitap, kültür, sanat,
edebiyat, şiir ve toplum haberlerine yer verilirdi. Usta
şairlerin şiirleri ve makaleleri ilgiyle takip edilirdi.
Osmanlı döneminde Irak’ta yayımlanan gazetelerin
sayısı, dergilerden daha fazla olduğu saptanmıştır.
Aslında Irak’ta dergi basımı 1908 yılından sonra yani
Meşrutiyet’ten sonra daha fazla hız kazandı. Osman-
lı döneminde gazete yayını ön plandaydı. Osman-
lı’nın son döneminde ise dergi yayınına önem verildi.
Irak’taki Türkçe dergiler şunlardır:
1.1. Maarif dergisi
Osmanlı döneminde ilk sayısı 23 Nisan 1913 tari-
hinde Kerkük’te yayımlanan Maarif dergisi, 15 günde
bir Türkçe olarak basılmıştır. Derginin kurucusu Ah-
met Medeni Kutsizade ve Muhammed Cevat’tır. tin Faruki ve Yahya Zühdü gibi yazarların da yazılarına
rastlanmaktadır. Derginin son sayısı, 20 Kasım 1913
Maarif dergisinde sanat ve edebiyatla ilgili yazı- tarihinde yayımlanmış daha sonra dergi kapatılmıştır.
lar yer almıştır. Derginin yayını fazla sürmese de Irak Maarif dergisi, 23 Nisan 1913-20 Kasım 1913 tarihleri
edebiyat tarihinde büyük bir önemi vardır. Birinci arasında toplam 11 sayı basılmıştır.
sayısı Maksat ve Meslek başlığı ile çıkarılmıştır. Şakir
Sabır Zabit ve Ata Terzi, derginin 12 sayfalı olduğunu 1.2. Mektep dergisi
yazmışlardır. Faik Battı, derginin ilk sayısının 11 Nisan Osmanlı döneminde Bağdat şehrinde yayımlanan
1914 tarihinde çıktığını yazmaktadır. Ahmet Kemal, bir dergidir. 1914 yılında yayımlanan bu derginin ya-
Zeynel Abidin Efendi, Ali Kemal, Tahir Nadi, Nesimi zılarının çoğu Türkçe, Arapça ve birazı da Fransızca
Zade, Hallusi Bitlisi, İsmail Safa, M. Vahit, Mustafa çıkmıştır. Faik Battı’ya göre, derginin ilk sayısı 13
Salim, Hamit Nedim, Erbil’li Yunus Naci, Abdulkadir Aralık 1913 tarihinde çıkmıştır. İmtiyaz sahibi ve
Hallusu, Sait Mahmut Arfi, Muhyettin Kabil, Kerviza- mesul müdürü Av. Yunus Vehbi Efendi’dir. Cuma
de Arif Nezhet ve S. Sami gibi şairlerin şiirlerine; Sait günleri yayımlanan ve nüshası 20 paraya satılan dergi
Muhammet Cevat, Fathi Sevut, Ahmet Naci, Hayret- ilmî, fennî, tarihî, felsefi konuları içeriyordu. Dıngur
62
SAYI 387 • KASIM 2019