Page 65 - Türk Yurdu 387. sayı Kasım 2019(web için-kapaklı)

Kasım 1918 tarihinde tekrar İngilizlere bırakmıştır. Bu
ara tarih, halk tarafından “İki Sukut Arası” olarak anı-
lır. İngilizler, Bağdat’ta yayımlanan Zevra’yı 11 Mart
2
1917’de kapattı. Zevra, 49 yıl aralıksız özveriyle basın
görevini yerine getirerek Irak iletişim (gazetecilik) ta-
rihinin çekirdeğini oluşturdu. Toplumu aydınlatmada,
bilinçlendirmede, olayları topluma yansıtmada bası-
nın önemli rolü oldu. Ne var ki ülkenin her bir kısa
dönemde tanık olduğu gelişmeler, problemler ve
komploların üst üste gelmesi basın özgürlüğü önünde
engeller yaratmıştır.
23 Ağustos 1921’de tahta çıkan Faysal ile Irak’ta
Kraliyet dönemi resmen başlamış oldu. Basın ve mat-
Matbaasında basılan Mektep dergisi Abdülrezzak
El-Hasani’ye göre kısa bir süre devam etti. buat sistemi de bu dönemde yeni bir aşamaya girdi.
İngilizler tarafından durdurulan bazı gazeteler tekrar
1.3. Mukteb Esat dergisi yayına başladı. Birçok gazete ve dergi, zor da olsa
Osmanlı döneminde Bağdat’ta yayımlanan bu yayımlandı. Osmanlı döneminden kalan bazı gazete-
dergi, Rizeli İsa Efendi tarafından yalnız bir sayı çıka- ler de yayınını yeniden sürdürdü. Kraliyet döneminin
rıldı. 1 Mayıs 1914’te çıkmaya başlayan dergi ahlaki, başlangıcında Irak’ta yalnız yazılı basın baş göster-
mizahi, edebî, fennî, dinî ve tarihî konularda aylık miştir. Kral ve yandaşları tarafından çoğu kez yayınlar
olarak basıldı. I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle kapatılmıştır. Gazetecilerin kimi sürgün edilmiş, kimi
yayını durdurulmuştur. tutuklanmış, kimi öldürülmüş, kimi de intihar etmiş ve
2. İngiliz işgali dönemi (1918-1921) bazıları da mücadelesini var gücüyle sürdürmüş hat-
ta halkın aydınlatılması ve refahı için yazıp çıkarttığı
Osmanlı, Irak’tan çekildikten sonra İngilizler Irak’ı gazetelerinden dolayı aynı anda iki bölgede birden
işgal eti. Ardından da Irak’ta basını susturmaya çalış- milletvekili seçilmiş ve daha sonra dışişleri bakanı
tı. İşgal yetkisini eline alan İngilizler, Osmanlı döne- olarak Irak kabinesinde yer almıştır. Musul doğumlu
minde yayımlanan bütün gazete ve dergileri kapattı. gazeteci Refail Batti gibi öncü isimler buna örnek gös-
14 Mayıs 1918 tarihinde İngilizlerce işgal edilen Ker-
kük’te, gazete ve dergilerin yayını durduruldu. Bir ge-
çiş dönemi olan “İngiliz Mandası” döneminde, Irak’ta
(Kerkük’te) Necme ve Teceddüt gazetelerinin dışında
pek fazla bir yayın organı gün yüzü görmedi. Özellik-
le de herhangi bir dergi yayınına rastlanmamıştır.
3. Kraliyet dönemi (1921-1958)
1918 yılına kadar Osmanlı yönetiminde kalan Irak,
o dönemden sonra İngilizlerin işgali ile karşı karşıya
kaldı. Irak’ın yönetimini ele geçiren İngilizler Irak’ta
basını da yeniden şekillendirmeye çalıştı. Osmanlı dö-
neminde yayımlanan 50 civarında gazete ve derginin
çoğunun yayını bu dönemde işgalciler tarafından dur-
duruldu ya da yasaklandı. Bazı matbaalara el kondu.
Bazıları da sahiplerinden zorla satın alındı. Milliyetçi
gazeteciler tutuklandı. 1918-1921 İngiliz işgal döne-
minde, basın büyük yara aldı. Bağdat ve Basra vila-
yetleri gibi Musul vilayeti ve ona bağlı Kerkük Sancağı
da büyük değişimlere sahne oldu. Kerkük, 14 Mayıs
1918 tarihinde İngilizler tarafından işgal edildi. 1
21 Ağustos 1921 tarihine kadar İngiliz mandası
altında bütün Irak’ta olduğu gibi Kerkük’te de hak,
hürriyet; ifade-düşünce ve basın özgürlükleri kısıtlan-
dı. Sansür uygulaması devreye kondu. Ancak, 1 Hazi-
ran 1918 tarihinde Osmanlı, Kerkük’ü yeniden alıp 9

63