Page 125 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

tuzilishi: 7-gidrooksillar; 2-aluminiy, magniy va boshqa kationlar.

Atomlar turlar ichida simmetrik shaklda joylashgan bo‘lib, turgun

strukturalarni xosil siladi. Ba’zan kremnekislorodli tetraedrlarda bir kiem kremniy

aluminiy bilan, magniy va temir o‘zaro almashishi mumkin. Kremnekislorodli va

kislorod-gidroksil-aluminiyli turlar tetraedr-oktaedrli qobiqlarni yoki tugunlarni

hosil kilib, neytral, ijobiy yoki salbiy zaryadlangan bo‘ladi. Masalan, agar

tetraedrdagi kremniy aluminiy bilan almashingan bulsa, salbiy zaryad xosil bo‘lib,

kation bilan neytral xolatga kelishi mumkin. Bun ga misol qilib muskovitni olsak

buladi, pirofillitda tetraedrda xamma pozitsiyalar kremniy bilan egallangan bo‘lib,

qobig‘lar elektroneytraldir, chunki strukturada qo‘shimcha kationlar yukdir.

Montmorrillonitda kationlar izomorf xolatda tetraedr va oktaedr tarkibiga kirishi

mumkin. Biroq qobiqlar o‘rtasiga joylashgan kationlar hamma vaqt almashish

qobiliyatiga ega bo‘lmasliklari mumkin.

Minerallar tuzilishi, k,avatlarining soni, shakli va kationlarning izomorf

joylashishi bilan farq qiladi. Rentgenografik usul bilan minerallarni tashkil qilgan S

o‘qi bo‘yicha joylashgan qavatlar o‘rtasidagi masofani o‘lchash bilan aniqlanadi.

Masalan, kaolinitda bu oraliq masofa 7,1 A, montmorrillonitda glitserin bilan

tuyintirilgandan keyin qavatlar orasidagi masofa esa 17,6 A, muskovit va

gidroslyudalarda esa 10 A ni tashkil etadi. Kaolinitda bitta oktaedrga bitta tetraedr

to‘g‘ri keladi, shuning uchun bu shakldagi minerallar ikki qobig‘li yoki ikki qavatli

deyiladi. Montmorillonit va gidroslyudalarda ikkita tetraedrga bitta oktaedr tugri

keladi va ular uch qavatli shakldagi minerallar deyiladi. Kationlarni oktaedrda

joylashishiga k,arab minerallar di — va uchoktaedrik turlariga bulinadi. Masalan,

oktaedrda kationlar 2/3 kremni egallashsa, dioktaedrik minerallar deyiladi. Bunga

aluminiy kationlari misol buladi, ularning turkumiga montmorrillonit, beydellit,

nontronit, galluazit va illit kabi minerallar kiradi. Agar aluminiy magniy bilan

almashea, bu minerallar uchoktaedrik shakllarni tashkil qiladi. Uchoktaedrik

minerallarga biotit, vermikulit, magniyli xloritlar kiradi. Tetraedr bilan oktaedr

turlari urtasidagi nisbatlar 1:1 kaolinit, 2:1 montmorillonit; 2 : 2 xlorit shaklda

belgilanadi.