Page 127 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

termogravimetrik, infraqizil spektrofotometrik va rentgen usullari bilan aniqlanadi.

Bu usullarda minerallarni anikdash uchun tuproqdan aloxida o‘ziga xos namunalar

tayyorlanadi.

Tuproq, tog‘ jinslari, suv olib kelib yotqizgan loyqalar har xil kattalikka ega

bo‘lgan minerallardan, organik va amorf moddalardan tashkil topgan. Tuproq va ona

jins tarkibidagi minerallarni aniqlash uchun undan qo‘yilgan talabga binoan

namunalar tayyorlanadi. Masalan, tog‘ jinslari qattiq xolatda bo‘lsa, ulardan tuzilishi
va shakli buzilmagan holda namunalar olinib, yupqa shliflar tayyorlanadi va ular

tarkibidagi kristall minerallar oddiy lupalar, polyarizatsion mikroskop yordamida
o‘rganiladi. Agar tuproq tarkibidagi birlamchi minerallar aniqlanadigan bo‘lsa, u

xolda tuproq tarkibidagi og‘ir va yengil minerallar solishtirma og‘irligiga qarab
ajratiladi. Shuning uchun tuproq va uni tashkil qiluvchi ona jinslardan dala sharoitida

namunalar olish katta ahamiyatga egadir.

Oldimizga qo‘yilgan talabga ko‘ra tuproq namunalari tuproq kesmasining

butun chuqurligidan sidirg‘asiga yoki genetik qatlamlar bo‘yicha olinadi. Agar

o‘rganiladigan ona jinslar va tuproqdar qumoq yoki yengil qumoqli g‘ovak xolatda

bo‘lsa, tuproq kesimi devoriga oldindan tayyorlab qo‘yilgan kanifol yoki

fotoplyonkani atsetonda, spirtda tayyorlangan eritma sepiladi, namunalar karton

kutichalarga solinib, laboratoriyaga olib kelinadi. Tuproq namunasining olingan

joyi, vaqti va boshqa ko‘rsatkichlar alohida daftarga qayd qilinadi. Tuproqshunoslik

laboratoriyalarida tuproq namunalaridan yupqa preparatlar tayyorlanadi. Buning

uchun tuproq namunalari kanifol, kanada va pixta daraxti yelimi bilan ko‘tiriladi.

Tuproqni ko‘tirishda polimer sintetik saqichlar ham ishlatiladi.

Laboratoriya sharoitida tuproqdan va uni hosil qiluvchi ona jinslardan 3 x

2 x 2 sm, 5x10, 9 x 12 sm to‘rtburchak shaklida namunalar kesib olinadi. Uni

oldindan stakanda yoki temir tog‘orachalarda tayyorlangan ksilol va kanifol

eritmasiga solib, asta-sekin elektr yoki gaz uchoqlarida 120° xaroratda 12 soat

mobaynida isitilib, bir xil maromda qaynatiladi. Bu sharoitda tuproq g‘ovaklari va

bulakchalari yuqorida qayd etilgan eritmalar bilan to‘la to‘yinishi lozim.

Tayyorlangan namunalar olinib sovutiladi. Qotib qolgan tuproq namunalari yupqa

holatga kelgunga qadar shlif qiluvchi dastgohlarda charxlanadi. Tayyor mahsulot