Page 129 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Bratcheva, 1957). Tuproqning loy qismi suspenziyalash usuli bilan ajratib olinadi

(Gorbunov, 1970; Aydinyan, 1963).

Tuproqdan mexanik tarkibiga qarab 50-100 gr olib chinni yoki metall

xovonchada yog‘ochdan qilingan dasta yordamida 0,1 mm gacha maydalanadi.

So‘ngra o‘simlik qoldiqlari, organik moddalar terib tashlanadi, tuzlar, gipslar,

karbonat tuzlari 10% HCI kislota bilan eritilib, distillangan suv bilan yuvib

tashlanadi. Biroq tuproqdagi organik va mineral birikmalarni ajratish uchun
kislotadan boshqa usullar ham ishlab chiqilgan. Aydinyan taklifiga binoan tuproqni

namlab, ammiak bilan yumshatib, rezina dasta yordamida hovonchalarda
maydalanadi va distillangan suv bilan yuvilib shisha idishlarga o‘tkaziladi va

yaxshilab aralashtiriladi. Salkam bir sutkadan keyin aralashtirilgan tuproq,

eritmasidan shisha sifon yordamida 7-10 sm chuqurlikkacha namuna olinib (10-12

l) shisha idishlarga yig‘iladi. Idishlar to‘lgach, bir necha tomchi 10% HCI yoki

CaCI 2 eritmasi tomizilib, loyqa cho‘ktiriladi. Cho‘kmadagi xlor dializ yo‘li bilan

yuvilib, olingan loy qismi chinni idishlarda suvli yoki qumli xammomlarda

quritiladi. Cho‘kma quritilib, maydalanadi va undagi organik moddalar (H 2O 2)

perekis vodorod yordami bilan kuydiriladi. Shu usullar bilan tuproqring loy

qismidan tayyorlangan namunalar tarkibidagi minerallar, ularning kristallografik

tuzilishi, miqdori, elektron mikroskop, rentgenografik, termografik va kimyoviy

usullar bilan aniqlanadi.

Tuproq yirik zarrachalari tarkibidagi minerallarni

aniqlash usullari

Yuqorida qayd qilingan usullar bilan tuproq va tog‘ jinsidan ajratilgan qum

va chang zarrachalaridagi asosiy va qo‘shimcha minerallarni stereoskopik (MBS-

1, MBS-2) va polyarizatsion (Min-5, Min-8, Min-10, Polam S-Sh) mikroskoplar

yordami bilan aniqlanadi. Minerallarni mikroskop yordamida o‘rganish asosan

minerallarning optik xususiyatlariga, nurlarni yutish va qaytarish qobiliyatiga,

kristallografii va kristalloximik tuzilishiga bog‘liqdir. Minerallarning fizik

xususiyatlarini aniklash uchun xar xil optik zichlikka ega bulgan 98 ta standart

immersion eritmalardan foydalaniladi. Tuproqdagi mineral mikroskopda

anikdanganda uning rangiga, plexroizm, nurni singdirish va mineral strukturasi