Page 126 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

Biroq tabiatda minerallar tarkibida oktaedr bilan tetraedrning muvozanati

buzilib, ular har xil minerallar kdvati bilan almashinib kelishi mumkin. Masalan,

montmorillonit qavatlari gidroslyuda yoki vermikulit va xlorit bilan kdytarilishi

mumkin. Aralash minerallarda kobig‘lar takror va notakror xolatda bo‘lishi mumkin.

Birinchi tuzilishga misol щshib, xlorit minerallarini olsa bo‘ladi, chunki

uning tarkibi slyuda, brusit va talk qobig‘laridan tuzilgandir.

Oktaedr va tetraedrda izomorf joylashishi natijasida oshiqcha zaryadlar hosil

bo‘ladi. Masalan, montmorillonitda oktaedrda uch valentli aluminiy o‘rnini ikki

valentli magniy egallashi natijasida oshiqcha zaryad paydo bo‘ladi. Tetraedrlarda bir

qism kremniy o‘rnini aluminiy egallasa, ortikcha zaryad hosil bo‘ladi, unga misol

qilib beydellitni olsa bo‘ladi. Hosil bo‘lgan oshiqcha zaryad kaliy, magniy, kalsiy,

natriy xisobiga kompensatsiya qilinishi mumkin. Nontronitda bir qism kremniy

temir bilan almashinishi mumkin. Muskovit-gidroslyudalarda esa ortiqcha zaryad

kaliy yoki gidrooksoniy bilan o‘rin almashadi.

Loyli minerallar: montmorillonit, beydellit, vermikulit, degidratatsiyalangan

galluazit suv va organik moddalar ta’sirida bulishi mumkin. Kaolinit, slyuda va

gidroslyudalar, aksincha, bukmaydi. Minerallarning bo‘kishi natijasida silikat

qavatlariga perpendikulyar shaklda kengayish jarayonlari rivojlanadi. Garchi

montmorillonit va muskovit minerallari strukturasi bir-biriga uxshasa x,am,

keyingilariga suv va organik moddalar ta’sir egtirilganda uz xdjmini

kengaytirmaydi. Sababi muskovitda zaryadlar qobig‘i tetraedrlar ustida joylashgan

bo‘lib, bir-birini qattiq kuchlar bilan tortib turadi, ular orasiga suv kirolmaydi,

montmorillonitda esa aksincha, zaryad qobig‘lari oktaedr o‘rtasida joylashgandir,

shuning uchun qobiqlar o‘rtasidagi aloqa juda bo‘sh bo‘ladi. Gidroslyudalarning

strukturasi muskovitning tuzilishiga uxshash bo‘lib, suv va organik moddalar

ta’sirida bukmaydi.

17-MASHG‘ULOT.

MAVZU: TUPROQ TARKIBIDAGI MINERALLARNI ANIQLASH

USULLARI

Tuproq tarkibidagi minerallar kimyoviy, mikroskopik, differensial, termik,