Page 128 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

qo‘lda, qumli qog‘oz yordamida to 0,02-0,03 mm qalinlikka kelgunga qadar

yupqalashtiriladi. Tayyorlangan shlif shisha plastinkalarga yopishtirilib, ustidan

juda yupqa shisha bilan yopib qo‘yiladi. Tayyorlangan tuproq shliflariga nomer

qo‘yiladi va olingan vaqti, joyi, chuqurligi olmos yordamida yozib quyiladi.

Tayyorlangan tuproq, namunalari, avvalo binokulyar lupa va mikroskop yordamida

bir necha marta kattalashtirilgan holatda o‘rganiladi. Tuproqning umumiy tuzilishi

30-100 marta va ayrim holatlarda 500 va undan ko‘proq marta kattalashtirib
o‘rganiladi.

Agar tuproq, tarkibidagi minerallarni o‘rganadigan bo‘lsak, uni maydalab
elaklardan o‘tkazilgandan keyin Tule eritmasida sentrifugada aralashtirib,

solishtirma ogarlig‘i 2,7 yoki 2,9 dan ortiq va kichik (yengil va og‘ir) qismlarga

ajratiladi. Olingan og‘ir va yengil zarrachalar alohida quritilib, immersion eritmalar

yordami bilan tuproq, yoki tuproq hosil qiluvchi jins tarkibidagi birlamchi minerallar

aniqdanadi.

Tuproq va tog‘ jinslaridan qum, chang, loy (gil) zarrachalari har xil g‘ovakli

elaklar yordamida elash, suvda suspenziyalash va sentrifugada tezkorlik bilan

separat qilish yo‘li bilan ajratiladi (Kachinskiy, 1958, 1965; Gorbunov, 1966, 1971).

Birinchi navbatda tuproqdagi mexanik qo‘shilmalar o‘simlik qoldiqlari, tuzlar,

karbonatli birikmalardan tozalanadi. Tuproqdagi karbonatli birikmalarni

geksometafosfat natriy yordami bilan koagulyatsiya qilib cho‘ktiriladi. Tuproqdan

50-100 gr olib hovonchada maydalanadi, tuzlar distillangan suv bilan yuvilib,

dispergator geksometafosfat natriy qo‘shiladi va ikki soat mobaynida qaynatiladi.

Eritma sovutilib, 0,10 va 0,25 mm elaklardan o‘tkazilib qum zarrachalari ajratiladi.

Suspenziyani yaxshilab aralashtirib, tuzilgan jadvalga qarab maʼlum daqiqalar,

soatlar va bir sutkadan keyin chang va loy zarrachalari pipetka bilan olinib, chinni

idishlarda quritiladi va analitik tarozilarda o‘lchanadi. Tayyorlangan

suspenziyalardan namunalar olish eritmaning qovushoqligiga, konsentratsiyasiga va

haroratiga bog‘liqdir.

Bundan tashqari tuproq, tarkibidagi tuzlar, karbonatlar, gipslar mexanik

tarkibni aniqlashni murakkablashtiradi. Shuning uchun sho‘r va karbonatli

tuproqdarda mexanik tarkibni aniqlash usullari ishlab chiqilgan (Rijov, 1935,