Page 133 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

kolonnaga kiritiladi. Sungra esa elektron-optik sistemani xarakatga keltirib, nur

yo‘lida obyektlar tekshiriladi. Yaʼni chap va o‘ng tomonda joylashgan ruchkalar

yordami bilan tekshirilayotgan namunani ekranga tushirib, o‘rganiladi va rasmga

olinadi. Mikroskopda ishlar tugagach, birin-ketin asbob elektr toki, vakuum suvdan

uziladi. Tuproq, va uni hosil qiluvchi ona jins tarkibidagi minerallar elektron

mikroskopda ularning shakliga qarab aniqlanadi.

Ekranda tuproq va kolloid loy zarrachalari tarkibidagi kaolinit romboedrik
shaklda uchraydi, ammo tuproq hosil bo‘lish jarayonida uning qirralari yuvilib, o‘z

shaklini yo‘qotib, yumaloq holatga kelishi mumkin. Bu holat tuproq, zarrachalarini
suv va shamol yordami bilan transportirovka qilinganda ro‘y beradi. Xloritlar esa

tasvirda to‘q qora rangda bo‘lib, dumaloq tuxumsimon, bargsimon shaklda uchraydi.

Gidroslyudalar (illitlar) pardasimon baliq tangalariga o‘xshagan bo‘lib, qirralari

uzunchoq yoki yaproqsimon holatda uchraydi, biroq mikroskop ichida harakat

ko‘tarilishi natijasida ular o‘ralib, naysimon shaklga aylanishi mumkin.

Montmorillonit va vermikulit guruxidagi minerallar o‘z shaklini suv va organik

moddalar taʼsirida tez o‘zgartiradi, shuning uchun elektron mikroskop yordami bilan

tuproq, tarkibi o‘rganilganda ular bulutsimon yoki tomchi yoyilgan shakldagi

tasvirni hosil qiladi.

Tuproq chang va gil zarrachalari tarkibidagi magniy va temirga boy bo‘lgan

sepiolit va paligorskit minerallari ipsimon, mixsimon kalta yoki uzunchoq tolalar

shaklida mikroskop ekranida tasvirlanadi. Tuproq suvdagi loyqalar, tog‘ jinslari

tarkibidagi alyuminiy, temir, kremniyning kristall va amorf xolatidagi birikmalari

mikroskop ekranida bulutsimon loyqa shakllar sifatida tasvirlanadi. Elektron

mikroskop yordami bilan minerallarning qalinligi, eni va uzunligini aniqlash

mumkin. Shuningdek, minerallar qirralarini va ularning tuproq hosil bo‘lishi

jarayonida yemirilishini mikroskop yordamida o‘rganish mumkin.

Elektronlarni o‘rganilayotgan mineral orqali o‘tkazib ekranda

mikrodifraksiya tasviri hosil qilib, ularni o‘lchab mineralni aniq bilish mumkin. Bu

usulda ishlaydigan uskunalar elektronograflar deyiladi.

Nazorat savollari: