Page 132 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

yuvib tashlanadi, so‘ngra tuproq; quritilib, maydalangach, tarozida o‘lchab 0,1 gr

olinadi va probirkalarga solinib yaxshilab aralashtiriladi. Bir sutkadan keyin

mikropipetkada mayda tomchisi to‘r parda ustiga tomiziladi. Tajribalar shuni

ko‘rsatadiki, kollodiy eritmasidan tayyorlangan to‘rlar katodsan chikdan elektron

bosimi oshgan sayin qizib kuyib ketadi. Shuning uchun bu tur pardalar ko‘mir, alyu

miniy plastinka, kumush changlari yordami bilan vakuum ostida mustaxkamlanadi.

Bo‘lmasa kvars eritmasi yoki boshqa issiqqa va bosimga chidamli modsalardan
yupqa pardalar yasaladi. Elektron mikroskop oynasida hosil bulgan tasvir

tekshirilayotgan tuproq, minerallarining elektron zarrachalarini o‘tkazish va
qaytarish qobiliyatiga bogliqdir. Obyektning yupqa yoki qalinligiga qarab

mikroskop ekranida ochiq va qoramtir holatda minerallarning tasviri hosil bo‘ladi.
Shuning uchun obyektlarni o‘rtacha qalinlikda tayyorlash kerak, o‘shanda mineral

agregatlari orasida bo‘shliq payda paydo bo‘ladi. Elektron mikroskoplarning yana

bir afzalligi shundan iboratki, tuproqning loy qismidagi minerallarni o‘rganish bilan

birga, ayrim minerallarning kristallik tuzilishidag kamchiligini ham

mikrodifraksiya usuli bilan mukammal tekshirish mumkin.

Xozirgi paytda elektron mikroskoplarni yanada mukammallashtirish ikki

yo‘nalishda: yaʼni ularning energetik quvvatini kuchaytirish, mikrodifraksiyani

rivojlantirish va rastr tipidagi magnit maydonida tasvir beradigan turlarni

ko‘paytirish yo‘li bilan olib borilmoqda. Bu tipdagi mikroskoplar yordamida kuchli

toklar hosil qilgan elektromagnit maydonida tuproq, minerallarining tashqi

tuzilishini mukammal o‘rganish mumkin. Elektron mikroskoplarda yorug‘

nurlarning o‘rniga to‘lqin uzunligi 50-100 ming marta kichik bo‘lgan elektron

nurlar ishlatiladi. Oddiy mikroskopdagi optik linzalar elektron mikroskopda elektr

va magnit to‘lqinlar bilan almashtiriladi. Elektron mikroskopda elektronlar

xavodagi gaz xolatidagi molekulalar bilan to‘qnashmasligi uchun xavosiz vakuum

hosil qilinadi.

Vakuum mikroskop kollonnasida forvakuum va diffuzion nasoslar yordami

bilan amalga oshiriladi. Tez harakat qiluvchi elektronlar tekshirilayotganda modda

orqali o‘tib ekranda tasvir hosil qiladi.

Mikroskopi ishga tayyor xolatga keltirgach, tekshiriladigan tuproq, namunasi