Page 202 - BUT THUAT NGUYEN DU TRNG DOAN TRUONG TAN THANH

cương. Văn-chương đối đáp buộc xoắn vào nhau làm nổi bật hẳn
hai nhân-vật độc-đáo của sân khấu Ðoạn-Trường Tân-Thanh.

Không có vụ xử án này, thì bóng Kiều không đậm nét. Thiếu cuộc
đối đáp này thì ảnh Hoạn-Thư lu mờ. Hai con người, hai thái-dộ,
hai tâm-tính, một đằng nặng tình hơn lý-trí, một đằng lý lẽ dẫn dắt
con tim, một đằng bồng-bột thật-thà, một đằng điềm-tĩnh hiểm
sâu. Nhưng cả hai cùng một tâm-tình đa-cảm dễ độ-lượng khoan-
dung. Chưa thấy Kiều nói lời thương mến Hoạn-Thư, chứ đối với
tình-địch, thì chính tự thâm-tâm, Hoạn-Thư đã hơn một lần tỏ ý
nể vì, tấm-tắc khen tài, gật-gù thương hại. Nguyễn-Du quả không
vô tình khi dựng thêm hoạt-cảnh này cho tấn bi-kịch. Ai dám bảo
tác-phẩm của thi-sĩ thiếu giá-trị về lối biện-lý mà chỉ hay ở lối văn
tả cảnh tả tình.

Cước-chú:

(a*) Nhà chú-giải Lê-văn-Hòe đã nhiều lần khẳng-
định:"Thật ra, trong lời kêu ca của Hoạn-Thư, nàng không hề
nhận là nàng có tội...Nàng chỉ nói: 'Trót lòng gây việc chông gai'.
Nhưng thuỷ-chung nàng vẫn không nhận đó là tội-lỗi của nàng.
'Ðã lòng tri quá thì nên'...Lý-do đó Kiều tự tìm, tự tạo, chứ thật ra
Hoạn-Thư không hề nhận lỗi". (Vân-Hạc Lê văn-Hòe, Truyện
Kiều Chú-Giải, Zieleks tái-bản, 1976, Texas, U.S.A., trang 463)
Chúng tôi thiển-nghĩ, nói "gây việc chông gai" là cách nhắc khéo
việc nàng hành-hạ đoạ-đầy Thuý-Kiều, nội cái trận đòn ba chục
roi đánh phủ đầu tại nhà Hoạn-Bà do hai mẹ con Hoạn-Thư âm-
mưu, nói chi đến việc sai Kiều chuốc rượu "bắt quỳ tận mặt, bắt
mời tận tay" cho hai "vợ chồng chén tạc chén thù", như vậy chưa
đủ là tội hay sao? Mà nếu không nhận lỗi sao lại "trót lòng". Nếu
không nhận lỗi, chẳng hóa ra Hoạn-Thư cứng đầu thách-thức, như
vậy không phải là người khôn ngoan biết điều lui tới, cái hay là ở
chỗ nhìn-nhận mà uốn ba tấc lưỡi để phủ-nhận, Hoạn-thư chỉ
không minh-thị hai tiếng "tội lỗi" mà thôi, chứ thực ra khi nhắc tới
việc chông gai là nhắc cả cái quá-trình nàng mang tội hành-hạ
Thuý-Kiều, tức là đã mặc-nhiên nhìn nhận mình có lỗi, cho nên
mới nói "trót lòng gây ra", và nhắc tới "việc chông gai" Kiều đã
xót-xa gánh chịu. Ðấy mới là cái khéo-léo, một trong những cái

201